R: Het ei van Columbus

Voorwoord door Chantal:

Héé, een R: in de titel?   Dus niet van M: (=Mirjam) of C: (=Chantal)?
Dat klopt. De R: staat voor Ruud en hij is daarmee onze eerste (en enige?) gastblogger. Ver hebben we niet hoeven zoeken want hij is onze bloedeigen vader, zo blijft de blog toch nog een beetje in de familie!
Enige introductie is verder wel op z'n plaats, voordat hij aan het woord mag.

Zo ziet hij er ongeveer uit. Een beeldje dat ik voor hem maakte voor zijn 70e verjaardag.

Ruud is inmiddels dus gepensioneerd en sindsdien werkzaam als pottenbakker, maar van oorsprong is hij een chemicus en wiskundige die dol is op proeven en uitvindingen. En een beetje "Mythbusten" op z'n tijd kan ook geen kwaad. Vandaar zijn "blog"verhaal, wat overigens al wel van een hele poos geleden is.. (Ik schat zelf uit 2002, 12 jaar geleden alweer!) Wat misschien ook wel illustreert dat er al een langere tijd een soort van gekte in onze familie actief is. Maar goed, het gaat over eieren en dat past wel weer op deze blog en in de hele kippengekte die ik weer heb.

In de jaren vóór dit verhaal destijds voor het eerst gepubliceerd werd op de site van m'n vader, ging steevast elke keer rond de lente -of herfst equinox het verhaal in de buurt de ronde dat dát de enige tijdstippen waren dat je een vers rauw ei rechtop neer kon zetten. Dat zou te maken hebben met de stand van de zon uiteraard. En steevast werd er meteen een ei bijgehaald om proefondervindelijk te bewijzen dat dat waar was.
Tot m'n vader het iets wetenschappelijker aan ging pakken. Ik herinner me nog goed dat hij élke dag met z'n doosje eieren aan tafel zat, proeven te doen, wat natuurlijk voor hilariteit aan onze kant zorgde.
Maar het bewijs werd geleverd.. wat de uitkomst was van zijn bevindingen lees je hieronder in zijn oorspronkelijke semi-wetenschappelijke publicatie. Maar eerst pakte ik zelf nog maar eens een eitje om te kijken of het me lukte het rechtop te zetten.

En niet zomaar een eitje, maar het allerlaatste eitje wat kip Ollie heeft gelegd, de dag voor haar plotselinge afscheid. (Klik hier.) Ik heb het nog niet willen eten. En op deze manier heeft ze tóch nog een bijdrage geleverd als illustratie aan dit bijzondere fenomeen. (Het duurde letterlijk nog geen 30 seconden en het eitje stond zonder truc rechtop op een gladde spiegel!) Ongelogen!
Dus dankjewel Ollie, voor alles. Je was een lieve kip!
En dankjewel pap, voor het delen van je onderzoek op onze blog!

HET EI VAN COLUMBUS  (DOOR RUUD)

Experimenten en omstandigheden om een ei te laten staan:

Columbus is vooral bekend omdat hij op zijn zoektocht naar de rijkdommen van het "Verre Oosten", nu eens niet naar het Oosten vaarde, maar naar het Westen. Kennelijk wist hij dat de wereld rond was en dat je daarom ook via het Westen in het Oosten kon komen. Dom was hij dus niet. En zo ontdekte hij in 1492 Amerika, dat was eigenlijk niet de bedoeling maar toch ook wel aardig.

Hij is óók bekend van "Het ei van Columbus" en dat kwam door zijn doortastende manier van optreden, want in plaats van zich onledig te houden om een ei te laten staan, zette hij het ei zo hard neer dat er een deuk in kwam, en ziedaar: Het ei stond!

Ja, zo kan ik het óók, zul je denken. Maar zo eenvoudig is het niet om een probleem ook eens op de andere manier te bekijken en met een radicale oplossing te komen!

Toch is het mogelijk ook op een zachtaardige manier een rauw en vers ei te laten staan, maar dat kan slechts een paar dagen per jaar! Namelijk bij de start van de lente en van de herfst, als de zon loodrecht boven de evenaar staat. Tenminste..dat is de legende. Maar klopt dat ook?

Vorige herfst hebben we het bij de buren (kippeneigenaren) wel voor elkaar gekregen, en nu wil ik kijken of het wéér lukt. En wat nog belangrijker is, kan het inderdaad alleen bij het begin van de lente en de herfst? (Dus als de zon de evenaar passeert.)
Nú is dus de geschikte periode om wat experimenten te doen.

Wat willen we nu onderzoeken?

• Wanneer begint/eindigt de werkzame ("Columbuaanse") periode?
• Is de methode van opslag van belang? (Basis van het ei naar beneden of juist naar boven in het doosje?) Hiermee kun je kijken of de positie van de dooier een rol speelt.
• Is de ouderdom van het ei belangrijk? (Kun je dus steeds met dezelfde eieren werken of moet je steeds vers gelegde eieren hebben?)

Er zijn eieren verzameld (kippen van de buren) gelegd op verschillende dagen. De eieren worden genummerd in volgorde van de legdatum, de oneven nummers zijn opgeslagen met de basis omlaag en de even nummers met de punt omlaag.

Vanaf 17 maart wordt nu getracht om deze eieren te laten staan. Uitsluitend op de basis want dat kost al genoeg tijd, en op een ondergrond van glad materiaal. (In een later stadium van de experimenten zijn ook eieren op de punt geprobeerd.)

De tijd dat een ei blijft staan wordt als volgt in het schema gecodeerd:

- 00: Het lukt niet om het ei te laten staan. (Probeertijd max. 5 minuten)

- 1: Staantijd groter dan 10 seconden.

- 2: Staantijd groter dan 100 seconden.

- 3: Staantijd groter dan 1000 seconden.

Proefschema:

Het ei wordt voorzichtig op de ondergrond geplaatst. Gebruik is gemaakt van een gelakt houten tafeltje met een geringe ruwheid en van een spiegel die zeer glad is. Het ei wordt nu tussen de vingers in evenwicht gebracht. D.w.z. dat probeert men want steeds wil het ei omvallen, maar als men het nou maar blijft proberen dan lukt het opeens en staat het ei.

Als het na 5 minuten nog niet gelukt is dan wordt de poging gestaakt en krijgt het ei code "00", lukt het wel dan kan het een code krijgen zoals boven is aangegeven. (De totale tijd van de meeste experimenten duurt ongeveer een uur en het valt niet mee om langer geconcentreerd te blijven.) 

Meestal lukt het beter op de houten tafel dan op de spiegel. Kennelijk speelt de ruwheid een rol en daarom is later alleen nog met de spiegel gewerkt.

's Zaterdags 16 maart sprak ik op een feestje over mijn voornemen om met eieren proeven te gaan doen en toen werd meteen een doos eieren gepakt want dan kon ik dat eens voordoen. Tot mijn verbazing lukte het om al de eieren (6 stuks) te laten staan. De meeste met code 3, dus langer dan een kwartier. Bij 2 pogingen lukte het zelfs om dit te realiseren met het ei op z'n punt! Niet alleen door mij maar ook door 3 andere feestgangers.

17 maart ben ik met de serieuze proef gestart. Klik hier voor een tabel met het proefschema en de resultaten.

Bespreking:

Uit de waarnemingen blijkt dat het steeds mogelijk was om de eieren te laten staan, en vrijwel altijd gedurende een lange tijd, dus met code 3. Er zijn ook kortere staantijden gemeten, maar vrijwel altijd kwam dat door een incident. Omdat een kat op tafel sprong of zoiets dergelijks. Er is dus bewezen dat je omstreeks de start van de lente, eieren kunt laten staan!

In totaal zijn 156 eieren geplaatst op een spiegel en hiervan bleven er 60 kortere of langere tijd staan, scoringspercentage 38%.

Op het houten tafelblad zijn 58 waarnemingen gedaan waarvan 40 stuks bleven staan. Dit is een scoringspercentage van 69% en dus bijna twee keer zo hoog.

De geringe ruwheid van de gelakte tafel was dus belangrijk en het is dus maar goed dat de meeste waarnemingen op de spiegel zijn uitgevoerd zodat daarover geen onnodige discussie hoeft plaats te vinden.

Opvallend is dat alle gebruikte eieren konden staan, maar lang niet elke keer. Soms lukte het een paar dagen niet en dan opeens lukte het weer wel. (Uiteraard gemeten binnen de 5 minuten probeertijd.)

De methode van opslag van de eieren was niet bepalend. Het doet er dus niet toe of de eieren met de basis omlaag of met de punt omlaag worden bewaard. De scoringskans van de oneven nummers is 41% en van de even nummers 35%, en dus nagenoeg gelijk.

Hieruit volgt dat de positie van de dooier (welke iets kan zakken door de "lange" opslagtijd) voor het bereiken van het evenwicht te verwaarlozen is. (Interessant in dit verband is ook proef 37, maar daar komen we later op terug.)

Er is niet gevonden dat de legdatum enige betekenis heeft en men kan dus met dezelfde eieren het onderzoek doen. (Wat er uiteindelijk met een rottend ei gebeurt is niet bekend, de waarneming wordt echter onplezierig als het ei dan zou breken.)

Nu krijgen we het probleem hoe groot de werkzame periode rondom de lente is. Er van uitgaande dat de zonsdoorgang van de evenaar een bepalende factor zou zijn, en dat was tenslotte de stelling.

Hoe lang moet je dus doorgaan? Nog een week of nog een maand? Ik moet er niet aan denken!

De proefopzet ging uit van een positieve benadering van het verschijnsel: Het kunnen laten staan van eieren. En van de verklaring: De zonsdoorgang van de evenaar. Maar er moet gezegd worden dat ook enig positief denken wel noodzakelijk is om door te blijven gaan, ook als meer dan 5 pogingen mislukken! Maar dan plotseling lukt het wel en ..O, wonder.. het ei staat! En dus misschien is ook de stelling wel waar, dus nog maar weer een dag!

Maar natuurlijk kun je het ook van de andere kant bekijken en denken, "Wat een geneuzel!" Wat heeft die zon er nou mee te maken? Er zijn andere factoren waardoor een ei blijft staan.

Een voorbeeld is o.a. de mogelijkheid dat rond het aanrakingsoppervlak van het ei en de spiegel condensatie optreedt (het ei komt uit de koelkast en de proef wordt uitgevoerd in de warme -en dus vochtige- kamer) waardoor een waterring voor meer stabiliteit zorgt.

Daarom zijn de eieren ook buiten de koelkast bewaard. Echter, er is geen verschil geconstateerd.

Waarom blijft een ei dan staan? Ja, omdat het zwaartepunt binnen de steunpunten valt, want dat is per slot de algemene regel. Maar bij een ei zijn er geen steunpunten en een spiegel heeft geen holtes waar het in kan staan. Het blijft dus een wonder. (En evenals de Germanen vroeger al deden, moeten wonderen verklaard worden uit de ons omringende natuur.)

Vanaf proef 26 zijn de oneven nummers "bewerkt" terwijl de even nummers als controlegroep onveranderd zijn gebleven. Van de bewerkte groep zijn 28 pogingen gedaan met een scoringspercentage van 0%, terwijl de controlegroep een score had van 37% (en dus gelijk aan het normale beeld) Kennelijk zijn we dus in staat om te zorgen dat het niet meer lukt!

Het enige wat we gedaan hebben is het polijsten van de basis met een stukje waterproof schuurpapier en hiermee hebben we zeer kleine uitsteekseltjes verwijderd (te zien aan plaatselijke verkleuring van de eischaal) en daarmee de bijna onzichtbare steunpunten!

Nu kán men tegenwerpen dat de eieren met deze schuurbehandeling zodanig zijn "veranderd" dat om die reden de eieren niet meer in balans te brengen zijn en dat de scoringskans van 0% helemaal geen bewijs is!

Om dat te weerleggen zijn dezelfde eieren in proef 33-36 nu op hun punt geprobeerd te plaatsen. Uiteraard is dit véél moeilijker, maar vanuit het steunpunten idee zou dit toch niet onmogelijk moeten zijn. En inderdaad blijkt het in 25% van de gevallen te lukken. Hieruit blijkt dat een 'bewerkt" ei tóch in balans te brengen is, maar alléén op de onbewerkte kant waar nog steunpunten kunnen zitten, en nooit op de bwerkte kant waar de steunpunten afgeschuurd zijn.

Het verschijnsel dat een ei kan staan is dus geheel mechanisch te verklaren. En dus heeft de zon er niets mee te maken en er is dus óók geen periode en dus kunnen we stoppen met verdere proeven.

Hoera! Hoera! Hoera!

Ik heb tóch nog een laatste proef toegevoegd want tot nu toe is er gewerkt met verse eieren. (Alhoewel dat na een maand te betwijfelen is.) Maar toch, in ieder geval met rauwe eieren en dat zou belangrijk kunnen zijn om een ei in balans te kunnen krijgen.

Op zich is dat geen gekke gedachte want het is bekend dat om een onderscheid te kunnen maken tussen een rauw ei en een gekookt ei, men het ei in de rondte moet draaien. Bij het rauwe ei lukt dat nauwelijks. De verklaring is dat bij een rauw ei een gedeelte van de ingebrachte energie verloren gaat aan vloeistofstroming.

Vanuit deze gedachte zou het in balans brengen van een rauw ei, veel makkelijker moeten zijn dan een gekookt ei. En volgens de oorspronkelijke stelling kan het ook uitsluitend met een rauw ei.

Dus ja, we zijn nu toch op het eind van onze proevenserie, dus zijn alle referentie eieren (de oneven nummers) hard gekookt. Uit proef 37 blijkt dat ook deze zonder problemen kunnen staan!

Conclusie:

Van de oorspronkelijke stelling blijft niets over, want:

1. Het wel of niet laten staan van eieren heeft niets te maken met het passeren van de zon door de evenaar (lente of herfst) Ook een maand later gaat het nog.
2. Het maakt niet uit of het ei vers is. (Het ei mag meer dan een maand oud zijn.)
3. Het maakt niet uit of een ei rauw is, ook een gekookt ei kan staan.

En verder:

-Het staan van de eieren wordt uitsluitend bepaald door de toevallige aanwezige oneffenheden in de eischaal, waardoor steunpunten (kunnen) worden verkregen.

-Voor waardevolle proeven dient de ondergrond volkomen glad te zijn (glas), een normale tafel is NIET geschikt.

-Het vergt geduld (en je moet behoorlijk gek zijn) om het voor elkaar te krijgen, maar:

Een ei kan staan!

Dat was het:

Wil je het verhaal in z'n oorspronkelijke vorm lezen, op de site van mijn vader? (Inclusief links naar Amerikaanse onderzoeken over hetzelfde onderwerp en reacties op zijn verhaal?) klik dan hier.

Rest mij alleen nog een nawoord, maar eigenlijk kan ik niet evenaren wat de voorzitter van de harmonie zei tijdens de Gouden Bruiloft van mijn ouders vorig jaar. (klik ook hier voor een stukje voorstelling van Mirjam en mij op die dag.)
Hij gaf een van de leukste speeches ooit. En een stukje daarvan, slaand op dit onderzoek, heb ik hieronder toegevoegd. Zo zie je maar weer dat je zelfs na pakweg 10 jaar, nóg met je neus op de feiten kan worden gedrukt! Het verhoogt de feeststemming wél, en jullie hebben intussen iets leuks te doen met al die paaseieren volgende week!   Fijne Pasen!