C: De kippenkalender

Op de valreep van het jaar een kleine tip voor iedereen met kippetjes. Hou een lijst bij met de eitjes die ze leggen in het nieuwe jaar. Eventueel per kip als je de eitjes van elkaar kunt onderscheiden, anders in het algemeen.

Bovenstaande foto laat een lijstje zien dat afgelopen jaar op onze koelkast heeft gehangen. Een overzicht van alle gelegde eitjes in 2015. (Het zijn 212 eitjes in totaal, 74 van Fops en 128 van Popo.) En nu dat het jaar voorbij is vind ik het eigenlijk jammer dat ik niet óók een overzicht had bijgehouden van het jaar daarvoor (het eerste jaar dat ze eieren gingen leggen), om te kunnen vergelijken.
Hoewel, ook zonder is het me meteen al wel duidelijk dat ze in hun eierproductie achteruit zijn gegaan. Jaja, ook hier bieden in het verleden behaalde resultaten geen garantie voor de toekomst. En met inmiddels 2,5 jaar oud en officieel over hun piek heen, vind ik het interessant om te zien hoe het vanaf nu gaat verlopen met de aantallen.

Toch was dat niet de belangrijkste reden om dit te gaan registreren, want eitjes zijn natuurlijk leuk (héél leuk zelfs) maar ik heb de kippetjes niet alleen voor de leg. Ik wilde vooral inzicht krijgen, zien of ik er iets van zou kunnen afleiden, qua gezondheid of sociaal gedrag. Als er eentje namelijk opeens stopt met eieren leggen maar niet broeds of in de rui is, of midden winter leeft, dan kan dat een signaal zijn voor iets anders. Het is handig om te weten wanneer ze dan haar laatste eitje heeft gelegd, of hoe lang zo'n periode duurt. Allemaal in het kader van "ken je kip".

Fops en Popo. De meisjes in het flauwe eindejaars-zonnetje vandaag.

Fops (oftewel Ophelia) 

Wat ik grappig vond: Het eitje van Fops op 24 januari. Ik heb het zien gebeuren anders zou je kunnen denken dat ik een foutje had gemaakt. Fops legde toen haar eerste eitje van het jaar en prompt stopte Popo (die al ruim een jaar haast onophoudelijk aan het leggen was.) alsof ze dacht: "Mooi, neem jij het vanaf nu maar weer over." Waarna Fops (meer showkip dan legkip) waarschijnlijk dacht.."Euh, dacht-het-niet" Om na 21 dagen toch wroeging te krijgen en aan het werk te gaan, even, waarna ze besloot dat ze toch eigenlijk liever broeds was in maart.
Haar topmaanden liepen van april  tot half augustus, met nog een broedsheid in juni/juli en eind augustus. Waarom ze het daarna niet weer normaal oppakte weet ik niet. Haar rui begon eind november pas en is nog steeds aan de gang. Gelukkig hebben we een zachte winter zover. Een hele productieve en consequente legster was ze ook vorig jaar niet. Maar wat een heerlijke rare enigszins nerveuze kip is het verder.

Popo (oftewel Opolla)

Van de twee kippen de meest betrouwbare en toegewijde. Minder lang doorgelegd dan vorig jaar. (Toen liep haar termijn compleet van januari t/m december, afgezien van de broedse periodes. Ik schreef er nog heel trots over hier.) Nu was het van maart tot half oktober. Toch nog zo'n 2,5 maand langer dan Fops. Daarna ging ze prompt in de rui en stopte voor winterreces. Ze is heel duidelijk de leider van de twee. Na een broedsheid is zij de eerste die weer gaat leggen, waarna Fops volgt. En áls ze legt, dan is ze vrij regelmatig. Twee broedse periodes had ze afgelopen jaar. Ik kreeg haar in beide gevallen na een week weer broedsaf, en dan duurde het daarna nog 10-14 dagen voor de eieren weer kwamen. Ik geef haar trouwens groot gelijk dat ze nu in de winter is gestopt. Ben wel erg benieuwd of ze na die langere pauze eerder gaat starten dit jaar. 

De legnesten zijn na de grote schoonmaak in de herfstvakantie nog niet gebruikt. Alhoewel er de laatste week wel wat verandering voordeed. De strootjes zijn wat platgelegen en er liggen veertjes. Misschien dat ze goede voornemens aan het maken zijn en er dus toch weer wat voorzichtige actie op komst is? Of denk ik te rooskleurig? Januari is eigenlijk nog veel te vroeg, niet? We houden het bij!!

C: Doe het zelf: Yoghurt maken.

De afgelopen weken ben ik weer flink aan het fermenteren geslagen. Zo staat er weer een grote brouwemmer vol met gesnipperde biologische valappeltjes* te borrelen (*die ik kistvol van een lieve cursist met een boomgaard had gekregen). Daar ga ik weer een nieuwe lading appelazijn van maken. Zulke gezellige geluidjes komen daar vanaf.

Daarnaast ook nog een pot met rode kool in de fermentatie staan. Die rode kool geeft zo'n mooie kleur af, lekker vrolijk voor een kleurrijke winter. (met een gesnipperd appeltje en geweekte rozijntjes erg lekker als bijgerecht.)

Maar sinds afgelopen week is daar ook de eigengemaakte yoghurt bij gekomen. Want ook het maken van yoghurt gaat via een fermentatieproces en is helemaal niet moeilijk. Ik had er al heel vaak over gelezen, maar ben er nooit eerder aan begonnen omdat, nou ja.. eerlijk gezegd omdat ik steeds redeneerde dat het niet erg veel winst opleverde. Je hebt bijvoorbeeld een liter melk nodig om een liter yoghurt te maken, en aangezien het qua prijs niet erg veel uitmaakt in de winkel kun je toch net zo goed meteen dat pak yoghurt kopen?
De enige reden om zelf met yoghurtmaken aan de gang te gaan, was voor mij als ik redelijk makkelijk en lokaal aan biologische RAUWE melk zou kunnen komen. Dan zit de winst niet zozeer in de prijs maar wél in het product. Namelijk het feit dat je dus on-gepasteuriseerde yoghurt kunt maken, vol met alle voedingsstoffen die er normaal met pasteuriseren uitgekookt worden. In rauwe vorm is melk, en dus ook yoghurt, ook nog eens veel beter te verteren.

Je raadt het waarschijnlijk al, die biologische rauwe melk heb ik inmiddels gevonden. Namelijk bij de biologische boerderij De Genneper Hoeve in Eindhoven. Vroeger woonde ik daar vlak in de buurt, en met wijlen m'n eerste hondje Tapas heb ik dagelijks eindeloos vaak in de Genneper Parken rondgewandeld. Als je namelijk de skyline wegdenkt heeft het verdacht veel weg van mijn geboortedorp, pure nostalgie. De plek was me dus goed bekend, maar de laatste keer dat ik checkte (lang geleden) verkochten ze daar nog geen eigen rauwe melk. Inmiddels dus wel!! En hoewel ik er nu niet meer om de hoek woon, is het nog steeds niet erg ver bij m'n huis vandaan.

Dussss. Ik er meteen naar toe. Je moet wel een eigen schone fles meenemen en gepast geld. (€ 1,- per liter), dan kun je tussen 16:30-17:30 zelf melk uit de tank aftappen. Toen ik kwam waren ze nog bezig met melken. Verser kan haast niet! Bovendien kon ik zo ook meteen de dames persoonlijk bedanken voor hun melk. Mooie forse koeien zijn het, die lekker veel buiten staan.

Omdat het voor mij de eerste keer was kreeg ik uitleg over het gebruik en reinigen van de tank, dan kan ik de volgende keer zelf. Florian heeft me geholpen, toevallig een oude bekende ook nog. Gezellig bijpraten ondertussen.

En de volgende keer dus een fles met een iets wijdere opening, dat is handig als de trechter er toevallig eens niet ligt. Goeie tip!

Het maken van de yoghurt:

Benodigdheden:
- (rauwe) biologische melk
- 2 eetlepels biologische yoghurt (met yoghurtculturen erin) per liter melk.
- thermometer
- schone (gesteriliseerde) afsluitbare pot
- warme plek

-Verwarm al roerend de (rauwe) melk tot 41-45 graden C. De thermometer is hier wel handig want als je veel warmer gaat vernietig je een hoop goede stoffen die rauwe melk/joghurt juist zo gezond maakt. Er schijnt ook een vingertest te zijn voor het geval je geen thermometer hebt, waarbij de melk zo warm is dat je 'm er net 10 seconden in kunt houden, maar ik heb (als keramist) vuurvaste handen. 45 graden is echt nog niet zo heel warm hoor.
-Als de melk op temperatuur is roer je er (per liter melk, 2 eetlepels) biologische yoghurt doorheen. De eerste keer heb je dus naast de melk ook wat yoghurt nodig (waarbij het belangrijk is dat daarbij op het etiket staat dat er yoghurtculturen inzitten.) Maak je vaker je eigen yoghurt dan kun je de volgende keer ook twee eetlepels van je eigengemaakte yoghurt toevoegen. Zo kun je een keer of tien achter elkaar doorgaan. Daarna is het slim om weer eens yoghurt uit de winkel te nemen als 'starter' omdat bij de eigengemaakte yoghurt langzamerhand de balans van de culturen wat verschuift.
-Roer goed door, breng de temperatuur weer terug op 41-45 graden C. en giet het dan over in een gesteriliseerde pot.
-Zet die pot voor ongeveer 24 uur weg op een warme plek. Een hooikist zou kunnen, of gewikkeld in een fleecedeken, of in de oven met alleen het lampje aan. De temperatuur van de yoghurt in wording moet in ieder geval zo constant mogelijk blijven en niet teveel afkoelen (of opwarmen)
-Zet daarna de yoghurt in de koelkast waar die verder op kan stijven. Na ongeveer een dag kun je er dan van eten. Hmmm. Lekker hoor! Blijft ongeveer een week goed.
-Dit alles is werkelijk in 5 minuutjes gepiept. Zo snel en makkelijk!

De yoghurt is iets dunner dan die uit de winkel. Hier zitten natuurlijk ook geen verdikkingsmiddelen in. Ik heb wel eens gehoord dat je er een beetje melkpoeder bij kunt doen, of gelatine. Dus mocht je dikkere yoghurt willen dan kun je daar meer onderzoek naar doen. Maar je kunt natuurlijk ook gewoon accepteren dat het in z'n natuurlijke vorm iets dunner is.
Ik ben er in ieder geval erg blij mee. Denk dat de Genneper Hoeve regelmatig een bezoekje van me krijgt!

C: King of my Garden

Gistermiddag ging ik even langs bij m'n volkstuinvereniging want er lag een boek voor me klaar. En wel het nieuwste boek van fotografe Anja Ligtenberg over "onze" volkstuin! 4 seizoenen heeft zij als project op het terrein rondgelopen, mensen gesproken en veel gefotografeerd. Wat uiteindelijk heeft geresulteerd in een gedrukt boekwerk met een selectie van portretten en informatie over de volkstuin en haar tuinders.

Ook ik ben Anja een aantal keren tegen het lijf gelopen in die tijd. Want hoewel ik op deze blog het afgelopen jaar helemaal niet meer over de tuin geschreven heb (foei Chantal) ben ik er toch echt wel flink in bezig geweest. Bovenstaande foto is daar het bewijs van, want ik heb een plekje in het boek van Anja gekregen. Zie je dat ik inmiddels een houten schuurtje heb staan?! Helemaal zelf gezet!! Nou ja, met hulp natuurlijk.

Erg leuk om door te lezen en te ervaren hoe iedereen op z'n eigen manier met de tuin bezig is. En om de medetuinders in hun element geportretteerd te zien. Mensen die ik hier regelmatig ook 'in het wild' tegenkom. Zoals Achmed op de voorpagina. Hij is mijn achterbuurman en heeft me aan het citroengras-kweken gezet! (In getekende vorm beschreven op m'n instagram-account. De plek waar m'n tuin het afgelopen jaar alle aandacht heeft gekregen.) Zo merk je vanuit een ander perspectief hoe veelzijdig het moestuinieren is, en hoe het voor alle mensen een rustgevende ontsnapping is uit de drukte van alledag. Een kleine gemeenschap op zichzelf met één grote gemeenschappelijke deler. De liefde voor groen. 

Het boek is eventueel te bestellen op de website van Anja. (Klik hier) 

C: Geurige dennenappels

Na de vorige blogpost over het maken van dennenhydrolaat (hier) blijf ik nog even in de sfeer van de dennen. Het is per slot al december, dé maand bij uitstek voor dennenbomen nietwaar? Hoewel ik het nu specifiek wil gaan hebben over de dennenappels. Geurige dennenappels nog wel!! Voor een heerlijk ruikend huis tijdens de feestdagen.

In het stukje bos waar ik dagelijks met de hondjes wandel stikt het van de dennen, en dus ook van de dennenappels. Allerlei maten kun je er vinden, maar vooral de grote zijn favoriet. Bij de hondjes dan. Niets leukers dan achter een dennenappel aanrennen. Nu kan ik natuurlijk ook een tennisbal meenemen, maar die is net iets te groot voor hun bekjes. Dennenappels niet, die hebben een spitse punt dus dat past altijd wel. Bovendien, als we het tijdens het spelen kwijtraken dan is het ook niet zo erg, het bos ligt er toch vol mee.
Maar meestal raken we ze niet kwijt. Meestal worden ze helemaal mee naar huis gedragen, vol trots. Bij de voordeur grijp ik pas in, geen dennenappels mee naar binnen. En zo gebeurt het dat we naast de voordeur een groeiende berg dennenappels hebben liggen. Eens in de zoveel tijd gooi ik er een zwik weg in de gft.

Maar deze maand krijgen er een paar een ander doel. Ik zocht er een aantal uit, die dus voor het gemak al bij de voordeur lagen maar anders moet je dus even het bos in, en maakte ze schoon.

Dat deed ik door ze een tijdje in water te laten weken onder iets zwaars zodat ze onder water bleven, en daarna door ze met een borsteltje af te schrobben. Geen honden-slijm of beestjes meer, alstublieft.

Vervolgens gingen ze op wat bakpapier de oven in om ze weer te drogen. Daardoor gaan de schubben van de dennenappel mooi open staan. Mogelijke beestje die daar nog onder verscholen zaten overleven de oven niet. Aangezien de dennenappels nog wat hars kunnen bevatten wat vluchtig is, zette ik de oven niet té heet. Ongeveer 100 graden C. Als je zelf hoger durft gaat het drogen ook sneller. Blijf in ieder geval een beetje in de buurt. Bij mij stonden ze toch wel voor een uur of 5 in de oven, met de ventilator aan.

De volgende dag, toen de dennenappels helemaal afgekoeld waren kwam het leukste gedeelte, de geuren toevoegen. Zelf koos ik voor etherische olie, dat vind ik lekkerder dan synthetische geurolie, maar neem gerust wat je zelf lekker vindt. Traditioneel worden vaak de wat zwaardere decembergeuren gebruikt, zoals kaneel en kruidnagel, maar je kunt elke geur of geurcombinatie gebruiken die je lekker vindt. Sinaasappel, dennengeur etc.
Met mijn verzameling etherische oliën koos ik voor een mix kaneel-kruidnagel op 3 dennenappels, daarnaast 3 dennenappels met een mix lavendel-anijs, en nog 6 dennenappels met een mix cederhout-benzoë-sandelwood.

Druppel de geur(en) op de schone, droge en open dennenappel en berg ze vervolgens in een afgesloten plastic zak op. Heel makkelijk daarvoor zijn de ziplock-zakjes. En laat zo alles lekker intrekken. Het hout van de dennenappel neemt de geur op en geeft die later langzaam weer af. Met als gevolg een heerlijk ruikend huis.

Hoe lang de geur blijft hangen is van een aantal factoren afhankelijjk. Allereerst van de geur zelf. De diepe zware geuren blijf je langer ruiken dan de vluchtige. Menthol en citrus vervliegen sneller dan houtige of kruidige geuren. Wat niet wil zeggen dat je die dus niet kan gebruiken. Vaak is de combinatie van meerdere geuren juist erg lekker, die net als bij een parfum langzaam veranderen.
De hoeveelheid druppeltjes die je toevoegt is ook van belang. Voor etherische olie deed ik er ongeveer 10 per dennenappel in totaal. Bij de mix kaneel-kruidnagel wat minder en bij de mix lavendel-anijs wat meer.
Daarnaast is natuurlijk ook het aantal dennenappels dat je gaat behandelen van invloed. Hoe meer dennenappels bij elkaar, hoe sterker (en dus langer) de geur waarneembaar blijft.
Tot slot is de periode waarin ze opgesloten blijven in de plastic zak nog mede bepalend. Hoe langer, hoe sterker. Van een dag tot twee weken is allemaal mogelijk.
Globaal gezien zouden de dennenappels dan ergens tussen de paar dagen tot de paar weken geur af kunnen geven.

Eenmaal uit de plastic zak kun je de dennenappels geurend en wel in een mooi mandje leggen met wat versiering erbij als tafelstuk. Of integreren in een mooie kerstkrans, of per stuk bij het raam hangen. Nou ja, van alles dus. Dat laat ik een beetje aan jullie over. En als de geur te flauw wordt kun je weer nieuwe druppeltjes toevoegen en even in een plastic zak laten zitten.

Leuk toch? Al denk ik niet dat de hondjes ze nog erg graag in hun bek nemen als er eenmaal geur op zit. Haha.

Mocht je dit allemaal teveel gedoe vinden dan is er ook nog een makkelijkere manier om wat lekkere en natuurlijke geur in je huis te krijgen d.m.v. een bakje water op het vuur (fornuis/kachel) met wat citrusschillen en kruiden erin. Ik beschreef dat een paar jaar geleden uitgebreider hier. Gister ging bij ons voor het eerst de houtkachel aan met meteen een pannetje met sinaasappel -en citroenschil erin, 2 kaneelstokjes en wat rozemarijntakjes.  Hmmmmm, héérlijk.

C: Workshop.. Grove Den destilleren

In het zuiden van Nederland zitten we zo goed als tegen de herfstvakantie aan. Voor mij betekent dat dat ik een week geen cursuslessen of workshops hoef te geven. Dat is best lekker. Dus om te vieren dat er een weekje met meer vrije tijd ingaat besloot ik zélf maar weer eens een workshop te gaan volgen. In de nieuwsbrief van Henk Ploeger, waarbij ik eerder een workshop Lavandin destilleren heb gevolgd, had ik al voorbij zien komen dat er nog een paar laatste herfstworkshops aankwamen. Namelijk "Meewerkdagen Naaldbomen". Dat leek me wel wat want afgezien van het feit dat ik m'n eigen destilleerketel nog STEEDS niet heb gebruikt is de intentie er nog wel steeds, en naaldbomen vind ik ontzettend lekker ruiken dus dat wilde ik ook wel eens meemaken. Bovendien had ik de nieuwe werkruimte van Henk ook nog niet gezien. Vandaar dat ik gisteren, in een ietwat regenachtige herfstochtend, richting Gilze reed. Compleet met werkhandschoenen, stevige bergschoenen, een lunchpakketje en goede zin.

Na een hartelijk ontvangst in één van de schuren met thee en een warme kachel, waarbij iedereen van de groep elkaar een beetje kon leren kennen, trokken we naar het bos. Henk had gister al een workshop gegeven waarbij er douglasspar in de grote rvs-ketel was gegaan voor de oogst van de etherische olie*. Vandaag stond het verwerken van grove den op het programma. Deze zou in de koperen destilleerketel gaan voor het verkrijgen van het hydrolaat*.

*Het verschil tussen etherische olie en hydrolaat, evenals een uitvoerig beschreven verhaal over de werking van een destilleerketel, kun je vinden in een eerdere blogpost over lavandin destilleren (klik hier).

Aangezien de takjes van de grove den zo buigzaam zijn, is het ongeschikt voor de hakselaar. Vandaar dat alle oogst ter plekke handmatig in kleinere stukjes werd geknipt. Overigens heeft Henk van de gemeente toestemming om in het bos te mogen oogsten.
Oh...dat bos met die herfstbomen, ondanks de mistregen was het heerlijk om zo buiten bezig te zijn!

Eenmaal weer terug in de werkruimte werd het gewicht van de dennennaalden bekeken. Meten is weten!
Al die gegevens worden bijgehouden en opgeschreven want zo kun je altijd terugvinden wat je hebt gedaan. De ketel van Henk kan ruim 2 kilo aan dennennaalden aan, qua hoeveelheid per stook.

En dat is een kwestie van proppen. In het onderste (bolle) gedeelte van de ketel zit water, de rechte cilinder én de holte van het deksel is de ruimte waar de dennennaalden zitten. Hoe dichter bepakt, hoe beter. Zo móet de stoom wel overal langs, wat het hydrolaat alleen maar ten goede komt.

Catharina plakt vervolgens alle naden van de ketel af met aluminiumtape. Het is slim om dat met één volledige strook te doen om te voorkomen dat er later stoomlekken in ontstaan. Dan is de ketel namelijk te heet om dat nog makkelijk te verhelpen.  Van oudsher werden naden ook wel gedicht met een rogge-papje, maar dat heeft Henk na één keer opgegeven. Teveel gedoe. Aluminiumtape werkt veel makkelijker.

En dan de vlam erin. Het duurt even voordat er hydrolaat overkomt, afhankelijk van alle temperaturen. Hier was de ketel gevuld met 12 liter koud water en werd er gestookt op een oud gasfornuis gevoed door propaangasflessen. Al met al duurde het ongeveer 50 minuten voor de eerste druppels kwamen.

Maar dan druppelt het daarna ook lekker door. De schei-trechter werd tussendoor een paar keer afgetapt om niet over te lopen. En regelmatig werd ook de snelheid van het koelwater gecontroleerd.

Ongeveer twee uur nadat de eerste druppels waren gekomen, was het geheel wel genoeg doorgestoomd. Alle hydrolaat werd afgetapt en het laatste restje apart opgevangen. Daar drijft een héél dun laagje etherische dennenolie op. Het iets gele laagje op bovenstaande foto. Bij elkaar ongeveer 5 ml. schatte Henk.

Maar het hydrolaat was de werkelijke reden van deze stook, en dat waren zeker twee (gesteriliseerde) wijnflessen vol.  Henk tevreden.

Voldaan weer naar huis. Heel misschien, héél misschien kom ik er nog aan toe om in deze aankomende herfstvakantie ook mijn eerste hydrolaatstook van dennennaalden in m'n eigen koperen ketel aan te durven. In ieder geval ga ik er zeker komend voorjaar mee aan de slag. Nee, écht! Al die heerlijke kruiden uit de kruidentuin kunnen erin. Citroenmelisse/verbena , verschillende muntsoorten, tijm, rozemarijn, lavendel. Of anders de geurende bloemen van de (bottel)rozen. Keuze genoeg!
Dus, dankjewel Henk en Catharina, dat jullie het vuurtje weer een beetje opgestookt hebben!

-Zelf geen ketel maar wél graag redelijk makkelijk een hydrolaat maken met normale keukenspullen? Klik dan eens hier.
-Voor de site van Henk, klik hier.

C: Bloedmijt bij kippen voorkomen.

Herinneren jullie je nog het verhaal van Rocky? De slome kip van Ko (klik voor link). Arme Rocky verzwakte langzaam mettertijd en Ko maakte zich steeds meer zorgen. Uiteindelijk, na een bezoek aan de dierenarts, bleek het om bloedarmoede veroorzaakt door bloedmijt te gaan. Dus Ko kreeg Byemite mee om het hok te behandelen en Rocky kreeg antibiotica en extra ijzer. Maar het bleek te laat. Een paar dagen later vond Ko Rocky dood in het hok. Zo tragisch. Ze werd liefdevol begraven en sindsdien is Ko extra gespitst op allerlei signalen voor z'n andere twee kippen, die gelukkig tot op de dag van vandaag nog fier rondlopen.

Spikkeltjes

Sindsdien hebben we langzaamaan iets ontdekt waarvan we eerder het verband nog niet zagen. De eitjes van de kippen van Ko waren soms namelijk bedekt met bruine spikkeltjes, alsof er sproetjes op zaten. Niet áltijd en niet altijd even erg, maar toch.. opvallend. Je kon ze er niet afkrassen met je nagel dus we dachten dat het waarschijnlijk iets was wat inwendig tijdens de vorming van het ei gebeurde. De eieren van mijn eigen kippen hebben die spikkeltjes niet, maar in de winkel zag ik soms wel weer (biologische) eieren die het óók hadden. Waarschijnlijk dus niet zoiets om je erg druk over te maken. Ook op internet kwam ik niet echt alarmbellen tegen als ik ernaar zocht. Dus, ach ja, wat spikkeltjes....
Maar na de behandeling met Byemite verdwenen ook die gespikkelde eieren en werden ze weer egaler van kleur. Da's toch gek, nietwaar? Zou het dan toch iets met die bloedmijten te maken kunnen hebben?
Het vermoeden was hiermee geboren maar verder dachten we er niet heel erg diep meer over na. De spikkeltjes bleven weg, de tijd ging verder.

Totdat.. je raad het al. De spikkeltjes niet zo lang geleden weer terugkwamen. Ko behandelde zijn hok meteen weer met byemite en... de spikkeltjes gingen weer weg!! Nou..dan is het geen kwestie meer van toeval, lijkt mij.
Wat wél toevallig was, was dat ik later in die week weer An uit België op bezoek zou krijgen. (Vriendin van vriend van m'n man. Maar ook .... ervaren pluimveedierenarts!!) Kijk, dat komt mooi uit. Ik kreeg een gespikkeld ei van Ko mee ter illustratie en een paar dagen later heb ik die aan An laten zien met de vraag of die spikkels konden duidden op bloedmijt. Ze beaamde het meteen, al zei ze ook dat ze niet kon verklaren hóe ze op het ei kwamen.

Bestrijden

Om de bloedmijten te bestrijden was behandelen met Byemite een afdoende methode. (Er zijn vast ook nog andere mijten-sprays maar deze is veilig voor gevogelte, niet onbelangrijk!!) Voor een verder gezonde volwassen kip hoef je daarnaast niet iets extra's te doen qua medicatie om haar van een mijtennacht aan te laten sterken. Tenzij het heel lang door blijft gaan uiteraard, zoals ooit met Rocky... arme Rocky.
Jonge kuikentjes zijn ook erg kwetsbaar, dan kunnen een paar nachten al fataal zijn.

Voorkomen

Maar nóg beter is het om bloedmijten te voorkomen uiteraard. Al kan het dan nog in de beste hokken uitbreken. Vooral 's nachts bij warm vochtig weer. In een hok met naden/kieren, kunnen er dan al snel mijtnesten ontstaan. Een beproefde methode is dan ook om te zorgen dat er zo min mogelijk naden zijn in het nachthok of om die naden af te dichten met bijvoorbeeld kit.
Maar aan andere, hele goede methode zag ik op een foto op dit forum. Van Pauline geplaatst op 16 april 2010. Namelijk de "zwevende zitstok". En dan heb ik het specifiek over de ophangmethode en niet over de zitstok zelf (lees voor de reden daarvoor mijn blogpost over bumblefoot). Ik heb het tijdens de bouw van mijn kippenhok ook meteen toegepast. (zie foto hieronder)

Feitelijk zorg je ervoor dat je zitstok stevig hangt op een pinnetje en dat je dat pinnetje vervolgens insmeert met vaseline. Zo kunnen de bloedmijten (die overigens alleen 's nachts tevoorschijn komen) niet bij de kip komen die op de zitstok zit te slapen, want ze blijven vastplakken aan de vaseline.
Zo'n mooi en simpel systeem. Dankjewel Pauline!

En nu we het toch over het voorkomen van kriebelbeestjes hebben...voor andere luizen die een kip kunnen plagen, zoals bijvoorbeeld veerluizen die continu een kip kunnen bewonen, kun je wat diatomeeën aarde toevoegen aan het droge zandbad. Dan hoef je tenminste niet met chemicaliën in de weer. En zelf strooi ik ook wel eens wat gedroogde boerenwormkruid in de legnesten, dat schijnt ook luizen op afstand te houden.

Tot slot een afsluitende foto van mijn eigen kippetjes vandaag. Ze doen het nog steeds heel  goed. Popo, de bruine alfa-kip, heeft al een fase van rui over zich heen gekregen. Niet zo rigoureus als vorig jaar gelukkig.
Fops, de grijze showkip en altijd in de achterhoede, is alweer een maand of wat met eier-verlof. Ze vond het wel weer welletjes allemaal. Snap ik best, ik wil ook weer vakantie!

C: Een teken van leven

2015 is tot nu toe een enorm slecht blogjaar geweest voor me. Onbedoeld... het gebeurde gewoon.

Er is niets ernstigs gebeurt, niets levens-ontwrichtends en toch kwam het er maar niet van.

Grotendeels omdat er naast huis-tuin-en-keuken-zaken, waar deze blog over gaat, ook nog een grote andere factor speelt: "Werk". En qua werk was 2015 tot nu toe juist heel enerverend. 

Heb vanaf het vroege voorjaar een aantal nieuwe workshops en cursussen ontwikkeld en gegeven (waaronder ook illustratietekenen en handlettering) waar ik enorm veel tijd in heb gestoken qua bijscholing en wat naast de jarenlange ervaring van keramiekcursussen een hele andere didactische aanpak vergde. Heel spannend en verrijkend om te doen. Was er tot aan de zomervakantie zoet mee.

Werkzaamheden in de moestuin gingen, al was het iets minder fanatiek, gewoon door. Maar het schrijven over de moestuin was inmiddels door een nieuwjaarsvoornemen overgenomen door het tékenen over de moestuin. Kleine snelle schetsen die ik vaak 's ochtends in een half uurtje tekende en op Instagram zette.Waardoor ik niet meer zo de behoefte had er óók nog over te gaan schrijven. En dan staat de blog meteen met 2:1 achter.

"In de zomervakantie komt dat vast wel weer goed", dacht ik hoopvol. Maar toen voorzag ik nog niet het volgende tijdslurpende euvel. Compleet zelf over mezelf afgeroepen overigens. Breien. Wist ik veel dat een brei-virus zo hardnekking toe kon slaan! Het leek me een hele fijne zomerbezigheid, lekker stilzitten na zo'n hectisch eerste halfjaar. En dat was het ook, héél lekker. Uuuren heb ik stilgezeten, al breiend. Zelfs de moestuin kreeg op een gegeven ogenblik minder zorg dan nodig. Heb meer laten verschimmelen dan de bedoeling was. Ook de tekeningetjes op Instagram werden later in de zomer wat minder. Ik-was-aan-het-breien..... sorry.

Inmiddels zijn alle cursussen en de workshops weer begonnen, en wordt de combinatie van dingen wel wat zorgelijk. Het is geen kwestie van opgeven, het is een kwestie van balans. En voor mijn eigen balans is het belangrijk dat deze blog weer wat meer aandacht krijgt. Ik mis het, ik wil weer berichten posten en vertellen over de moestuin of de kippen enz. Gelukkig is de blog al die tijd op dezelfde snelheid blijven doorvaren, geen aflopende lijnen in bezoekers, dus ik hoef alleen maar weer aan boord te gaan.

Enigszins tegenstrijdig lijkt het dat ik óók een andere blog ben begonnen. Een brei-blog inderdaad. Want als één nu al niet gaat, waarom dan twee? 

Nou,  ik moet die brei-energie ergens kwijt. Het blijkt té leuk maar het zit daardoor wel teveel in de weg. Zo kan ik het af en toe daar parkeren. Kom gerust eens langs daar als je zin hebt. Misschien steek ik je wel aan?

Dusss.. we gaan hier gewoon weer door waar het eerder ophield. Deze week nog, wacht maar af!

C: Zelf sokken breien

De meeste mensen kennen wel het gevoel van verlangen naar de zomer terwijl het buiten hartje winter is. Maar bij mij gaat dat óók andersom. Zodra de zomer een beetje op doorbreken staat komen er hier intern spontaan kerstliedjes omhoog en verlang ik naar de huiselijke gezelligheid van een kacheltje aan en een extra dekentje.
Vandaar misschien dat ik een aantal weken geleden opeens de behoefte kreeg om eigen sokken te gaan breien. Al was dat verder nogal a-typisch want de laatste keer dat ik iets van substantie heb gebreid dateert alweer van een paar decennia geleden in een jeugdig verleden.. afgezien van een eenvoudige hick-up met het breien van een familieschaap voor mama.

Deze spontane behoefte lag voor een groot deel waarschijnlijk vooral aan het feit dat ik er absolúút geen tijd voor had... ik krijg soms de raarste verlangens als ik het druk heb met werk, dan krijgt m'n hoofd allerlei opdringerige ideeën om te gaan doen als-ik-straks-weer-vrij-heb en die lijken dan haast zo onweerstaanbaar leuk dat je eigenlijk niet kunt wachten. Herkennen jullie dat?
Dat het daarnaast ook iets was wat me nogal mysterieus moeilijk leek (Hoe gaat die hiel in vredesnaam?) hielp ook mee. Mijn oma breide vroeger vaak sokken voor ons en de manier hoe ze met 5 pennetjes in de weer was leek me destijds wel haast hogere wiskunde... zou ik dat zelf ook kunnen leren? Ik wilde het weten!!

De sokkenliefde op zich is overigens niet helemaal spontaan. Ik heb altijd al wel iets met sokken gehad, vooral vrolijke kleurrijke sokken. En het liefst van die handgemaakte ook nog. Die kocht ik altijd als ik op vakantie was in Turkije en heb ik vroeger zo vaak aangehad tot de gaten er invielen. Een gedeelte heb ik nog steeds!

Dus vandaar dat ik in die drukke periode (in de enkele vrije uurtjes dat ik tussendoor uitgeput met een kat op de bank lag) alvast even de tablet erbij pakte om in ieder geval op YouTube te gaan kijken naar tutorials.. Voorbereiding is het halve werk. Voorpret de beste ontspanning.

Zelf aan de slag, eerst keuzes maken...

Tijdens die zoektochten op YouTube kwam ik er al snel achter dat er meerder manieren zijn om sokken te breien. Vanaf de boord of vanaf de teen. Met meerdere pennetjes of met een rondbreipen. Per stuk of meteen per twee tegelijk. En nog maar niet te spreken over de verschillende soorten hielen die je kunt toepassen. Het gemak waarmee die dames trouwens hun breipennen en wol hanteerden ontmoedigde me wel een beetje. Continental of English style, ze zoeven zo de steken door alsof het geen enkele moeite kost... En dan gaat het gros ook nog in het Engels met de bijbehorende Engelse jargon-termen... Oef!

Maar gedurende de weken die verstreken en alle zoektochten op YouTube werd gaandeweg wel steeds duidelijker wat mijn manier zou worden.

• Ik koos voor de shortrow heel. In het Nederlands de jojohiel (of boemeranghiel, of zandloperhiel) Je krijgt daarbij een diagonaal lijntje vanaf de hiel, en dat vind ik er mooi uitzien. Het is ook een goede hiel als je geen hoge wreef hebt. Komt dat even goed uit.
• Na één poging van een paar uur op 5 pennetjes op een vrije avond besloot ik dat dát niet helemaal mijn ding was. Ik weet niet precies wat het was. Zijn m'n vingers te lang? Maar die pennetjes zaten steeds in de weg waardoor ik m'n handen steeds verkrampter ging houden. En je bent ook continu van pennetje aan het wisselen. Vond het verre van rustgevend. Rondbreipennen dus liever. Van die pennen met een draadje ertussen.
• Vooral toen ik las over het Second-Sock-Syndrome. Dat lijkt me echt iets voor mij. Dat je na het breien van de eerste sok geen zin meer hebt in de tweede omdat je alles weer precies hetzelfde overnieuw moet doen.. En wat heb je nou aan één sok? De mogelijkheid om twee sokken tegelijkertijd te breien heeft ook andere voordelen. Je hoeft niet te onthouden na hoeveel steken je bijvoorbeeld bent gaan minderen of wanneer je aan de hiel begon, want je doet het meteen bij alletwee de sokken achter elkaar. Twee sokken tegelijkertijd kun je alleen breien op een rondbreipen. Veel handiger vind ik.
• Ik koos ook voor toe-up socks. Dus breien vanaf de teen, en niet vanaf de boord. Ook weer omdat dat veel praktischer is. Je kunt bijvoorbeeld tussendoor passen en zo precies bepalen wanneer je bijvoorbeeld aan de hiel gaat beginnen voor jouw schoenmaat. En je hoeft geen rekening te houden met de hoeveelheid wol die je hebt. Je kunt doorbreien tot die helemaal op is zonder bang te zijn dat je tekort komt op het eind. Je sokken worden desnoods wat langer of korter, maar je zit nooit met te weinig wol om bijvoorbeeld de teen af te maken.

YouTube:

Het halleluja-moment kwam toen ik op YouTube een Engelse tutorial tegenkwam die precies deze bovenstaande punten doorliep. Two at a time, toe up socks on a magical loop, with a shortrow heel!!!

Op dat ogenblik wist ik dat het me zou gaan lukken. Het wordt namelijk heel duidelijk uitgelegd en voorgedaan. En... nog fijner, de manier waarop ze de hiel doorloopt. Niet met steken tellen maar met gebruik van "stitch-markers" van die kleine veiligheidsspeldjes waardoor je geen onnodige steken op je pen hoeft te houden. Het wordt er allemaal zoveel makkelijker en overzichtelijker van!

En zo gebeurde het zomaar dat ik, zodra het ietsje rustiger werd op m'n werk, zonder ooit eerder een sok te hebben gebreid, uiteindelijk begon aan een heus sokkenpaar... voor het echie. Niet met extra dikke wol om eens te oefenen, maar hup... meteen serious business! Twee tegelijk ook nog. Het zag er heel professioneel uit.

De wol en de rondbreipen kocht ik toen ik in Kopenhagen was, 3 weken geleden. En besloot daar en dan dat het eerste paar voor m'n lieve mama zou worden! 

Het eerste paar:

De kleurtjes van de wol zijn helemaal in m'n moeders straatje, veel herfsttinten. Het laat ook meteen zien dat sokkenwol vaak van zichzelf al van kleur kan veranderen. Ik dacht dus altijd dat je met allemaal aparte bolletjes en draadjes moest zitten kloten, maar nee dus. Eén draad. Zelfstrepend. Handig!

Ondertussen barstte er buiten ook een hittegolf los! Ik zat binnen voor de ventilator te breien. (Hoe tegenstrijdig kan het worden? Breien...in een HITTEGOLF!!! tssss.) Maar echt, heerlijk om je juist dan koest te houden en al breiend de sokken te zien groeien. Zelfs de hiel ging zonder problemen (Maar één keer een foutje gemaakt.) M'n lieve hondje Raafje aan m'n voeten meegenietend van de zuchtjes wind die de ventilator uitblies.

 En natuurlijk af en toe passen tussendoor, je sokken kunnen daarvoor gewoon op de pennen blijven.

Tot je uiteindelijk bij het einde van de bolletjes komt en je aan de boord kunt beginnen. Een dikke week heb ik erover gedaan met veeeeel uren breien op een dag. Als ik moet schatten dan denk ik dat ik op dit paar in totaal iets van 40 uur gewerkt heb. Maar ik ben geen snelle geoefende breier. (En m'n mama is het waard!!)

En je weet dat het virus je te pakken heeft als je intussen al nieuwe bolletjes wol in huis hebt gehaald, dit keer voor mezelf, die binnen het uur alweer op de pennen staan.

En die in de loop van de afgelopen week al verdacht veel sok-vorm hebben gekregen!!

De feiten op een rijtje:

Mirjam, lieve zus... Ik schrijf dit allemaal vooral voor jou want je weet inmiddels dat ik hartstochtelijk probeer jou ook aan het sokken breien te krijgen : )  Je móet het een keer proberen...echt!! Al helemaal omdat jij veeel beter bent in breien dan ik.. en als ik het kan........  Maar ook voor de rest van de lezers die dit wellicht eens zelf willen gaan proberen op deze manier, even een paar tips en feiten op een rijtje.

- Koop niet zomaar wol, maar speciaal sokkenwol. Dat bestaat uit een  mengsel van (vaak) wol en polyamide waardoor de sokken niet alleen lekker warm maar ook sterk zijn. Je wil namelijk niet dat het na een paar keer dragen al stuk gaat!

Sokkenwol is er in allerlei kleuren, van effen naar gemêleerd naar strepend naar patroontjes. En ook in allerlei merken en samenstellingen.(Ook fair trade of vegan, om maar iets te noemen.) Op internet zijn webwinkels waar je wol kunt bestellen. (Voor de mensen in de buurt van Eindhoven, Bloemendalwol op sectie-C is een hele fijne (web)winkel waar je goed wordt geholpen.) (Toevallig precies tussen onze woonplaatsen in Mir!) 

-50 gram is ongeveer genoeg wol voor één sok. Soms worden bolletjes per 50 gram verkocht (dan heb je er dus 2 nodig voor 1 paar sokken.) Maar vaak zijn de bolletjes ook 100 gram. Dan heb je dus maar één bolletje nodig, maar die moet je dan wel even in tweeën delen want elke sok krijgt z'n eigen bolletje. Dat doe je het makkelijkste op een keukenweegschaal. Even afrollen tot je 2x 50 gram hebt.

Zo kan het voorkomen dat als je wol hebt dat van kleur verandert, de bolletjes niet precies bij dezelfde kleur beginnen. Als je identieke sokken wil moet je dus opsporen waar de wol weer identiek gaat lopen, als dat überhaupt al in de wol zit. Vaak zijn handgebreide sokken eerder zusjes van elkaar. Wel duidelijk familie maar niet identiek. De charme van handwerk, toch?

-Koop een rondbreipen met een lengte van minimaal 80 cm. Anders is het te kort om twee stuks tegelijk op te kunnen breien. Meest gangbaar is daarnaast een pendikte van 2.5 of 3.0 (Met 2.5 worden je steken wat compacter en dus de sok iets dikker dan met 3.0)

Leg de rondbreipen voor gebruik even in ruim warm/heet water en laat het hangend afkoelen. Dan gaat de krul eruit en dat breit fijner. (Tip: Veel breipennen, ook rondbreipennen, zijn voor veel goedkoper vaak ook te vinden in tweedehandswinkels.) 

-Maak je in eerste instantie niet te druk over een gegeven patroon. Zet de teen op met 12 steken en vermeerder dat daarna naar 60 steken (bij pen 3.0) of 64 steken (bij pen 2.5) Dat past over het algemeen prima. De hiel kun je later weer minderen naar 12 steken. Begin daarmee als je drie vingerbreedtes van het eind van de hiel af bent. Meer hoef je eigenlijk niet te weten. Het allergrootste gedeelte ben je steeds in rechtse steken aan het breien. Dat komt omdat je niet heen en weer breit, maar in een spiraal omhoog. Alleen bij de hiel brei je op en neer en heb je ook averechtse steken nodig. En bij de boord brei je afwisselend rechts en averechts. De video wijst het vanzelf, maar eigenlijk zijn alleen de teen, de hiel en de boord even afwijkend, de rest van de sok zijn hele stukken hetzelfde en dus lekker gedachteloos. (Zet lekker een luisterboek op of een muziekje aan, en de uren vliegen voorbij!)

-Eenmaal klaar, was de sokken dan voortaan met de hand in een wolwasje en laat ze liggend drogen. Een beetje liefde en ze gaan heel lang mee.

De link:

Ik ben heel blij met mensen die de moeite nemen om tutorials op YouTube te zetten! Want vaak leer je dingen veel sneller als je het ziet met de mogelijkheid het keer op keer opnieuw af te spelen. Er zijn ontzettend veel leuke en goede links over het breien van sokken maar deze link heeft mij het allermeest geholpen. Dankjewel Tii Casa knitting!!

Het is wel in het Engels en daarbij is het handig als je deze termen kent.

To knit = breien in een rechtste steek

To pearl= breien in een linkse steek

Deel 1: Het opzetten van de steken vanaf de teen.

Deel 2: Het meerderen van de steken voor de teen.

Deel 3: De hiel, eerste helft.

Deel 4: De hiel, tweede helft

Deel 5: De hiel, laatste rij 

Deel 6: Boord elastisch afwerken

Sokken voor gevorderden

Met bovenstaande informatie kun je al een hele hoop leuke sokken breien. Er zijn ook zoveel verschillende sokkenwol met effecten dat je eigenlijk niet eens een echt patroon nodig hebt. Alleen een besef van de hoeveelheid steken voor jouw voet. En ik ben pas met m'n tweede paar bezig.. kun je nagaan wat ik allemaal nog op de pennen ga zetten!!

Maar toch heb ik alweer een kleine uitdaging in het verschiet liggen. Ben namelijk op Instagram enorm gecharmeerd geraakt van de Happy Socks van Blueberryfields. Zij wisselt verschillende strependiktes van patroonvormende wol af (vaak wol van Drops-Fabel) waardoor je hele vrolijke unieke sokken krijgt.

Je bent dan wel met meer dan één bolletje in de weer (Of meer dan twee bolletjes als je twee sokken tegelijk breit) maar het worden wel meer persoonlijke sokken. 

Of wat dacht je van dit prachtige boek wat ik onlangs tweedehands op internet bestelde.  Fancy feet van Anna Zilboorg.

Hierin staan 80 verschillende patronen van authentieke Turkse sokken, vaak 3 -of meerkleurig gebreid. Daar kan ik m'n hart voorlopig nog wel even aan ophalen.

Dussss. Ik hoop dat ik jullie een beetje geïnspireerd heb met dit avontuur. Het is in ieder geval nog tijd zat voor de winter daadwerkelijk gaat invallen en wie weet gaat er dan toch een breiwerkje mee op vakantie? Mir?

oktober 2015: UPDATE: Inmiddels is er een brei-blog in het leven geroepen over m'n aanhoudende brei-virus. Meer sokken, meer ervaringen, meer wol. Wees welkom! Klik hier 

C: Groen Kopenhagen

Onlangs thuisgekomen van een kort 4 daags stedentripje naar Kopenhagen, samen met m'n man. We waren er nooit eerder geweest, maar wát een leuke stad is dat zeg! Veel gezien, veel gedaan, lekker gegeten.
Een van de dingen waar ik m'n ogen voor open hou is natuurlijk hoe het met de groene kant van de stad zit. Niet dat ik er heel specifiek naar op zoek ben maar ik vind het wel leuk om naast alle cultuur ook wat natuurlijke dingen te zien. En die waren er! Een kleine opsomming ter inspiratie:

Byhaven2200

Een van de leukste plekken vond ik Byhaven 2200, in de wijk Norrebro. Daar hebben buurtbewoners van een stuk bestaand park een gemeenschappelijke biologische (moes)tuin gemaakt, toegankelijk voor iedereen. 

 

Een heel sereen en gastvrij stukje midden in de stad. Ik hou enorm van zulk soort initiatieven en loop er echt m'n hart op te halen aan alles wat er te zien is. Veel leuke hoekjes en doorgangetjes, grappige details en natuurlijk veel moesgroen! Het was er heel stil op het moment dat wij er waren maar als ik de foto's op de website en instagram mag geloven dan worden er regelmatig bijeenkomsten en festiviteiten georganiseerd.

Hoe dan ook.. een leuke plek om eens langs te gaan voor een kleine picknick als je toch in de stad bent.

Saxopark

Oorspronkelijk reden we naar Saxopark, in de wijk Vestebro, om te kijken naar een initiatief waarbij een voormalig binnenplein, wat in het verleden belast was door junks, was omgezet in een educatief speelpark voor kinderen met veel oog voor ecologie en natuur. En er was ook iets met moestuintjes, had ik ergens gelezen. Gewoon maar eens langsfietsen dan. Gezellig genoeg ook daar, met spontane rommelmarktjes en inderdaad een heel leuk hip en natuurlijk kinderspeelpark. Maar nog leuker vond ik de "vertikale geveltuin" bij een van de aangrenzende flats. Een project van ByhaveNetvaerked (dat ecologische en permacultuur stadstuinen ondersteunt)

Daar hadden ze namelijk tegen een bestaande kale zijgevel van een flat een extra laag stenen gemetseld voor vogels, klimplanten en insecten wat geïrrigeerd werd door regenwater en verderop wegliep in een vijverpoeltje. Heel mooi rustiek gedaan en vol met blije musjes.

Het is natuurlijk maar één gevel, maar ik hou ervan als een stad op deze manier wat groener wordt gemaakt. Heel leuk idee ook voor als je zelf thuis wat extra stenen over hebt, een kaal muurtje en wat metselkennis....

En dat met die moestuintjes, die zaten daar inderdaad ook in de buurt, in de voortuin van het gemeentemuseum, echt mídden in de stad. 

             

Er stonden wel hele leuke getekende plaatjes bij de groenten, maar verder kon ik er weinig uit opmaken wat het idee erachter was. Toch, het blijft leuk om te zien dat ook middenin het bruisende stadsleven het moestuinieren een plekje kan krijgen. Later las ik dat Kopenhagen ook best veel doet aan daktuinen, maar daar zie je vanaf de stoep natuurlijk niet veel van.

Botanische tuin:

Echt helemaal bijtanken kun je het best bij de botanische tuinen van Kopenhagen. Een gigantisch park vol met rustige zitplekjes om je even te onttrekken aan alle drukte. Er staat een prachtige grote kas die je gratis kunt bezichtigen. Maar ook in het park zelf is al wandelend ontzettend veel moois te zien.

Ik kreeg een hernieuwde liefde voor de succulenten. Die stonden zo gezellig samen mooi te wezen.

En heb bij-na een eekhoorntje met een zielig staartje kunnen aaien daar.

Nou ja, dat waren een beetje onze groene ervaringen van de stad. Eén laatste tip nog... voor lekker eten en een gezellige sfeer moet je écht eens naar de torvehallerne. Ik zou echt willen dat er in de Nederlandse steden zulke overdekte plekken waren! En voor de glutenvrijen onder ons... om de hoek daar zit Naturbagariet (een bakkerijtje met de heerlijkste glutenvrije gebakjes en broden, vers gebakken!!) Een waar genot!