C: Broedse kip ontmoedigen

Als het aan m'n kippen ligt wordt het écht wel voorjaar. Zij krijgen namelijk zin in kuikentjes! Mijn zwarte kip Ollie, de kleinste en jongste van het stel..en tegelijk ook de laagste in de rang, heeft als eerste last van kriebels. Ollie is geen Orphington-kriel, zoals de andere twee, maar blijkt een Wyandotte te zijn. (Of zoals wij nu zeggen, een WyandOllie..) Een ras dat ook wel bekend staat om haar veelvuldige en trouwe broedsheid. (Iets wat voor de Orphingtons ook niet onbekend is trouwens.) Al zijn er ook Wyandottes en Orphingtons die zelden broeds worden, dus het kan per kip verschillen.
Dat is allemaal leuk en aardig, die broedse eigenschappen, als je er tenminste mee wil fokken. Maar dat is hier echt niet de bedoeling in dit kleine tuintje, hoe schattig die kleine gele kuikentjes ook zijn! Ik ben er dus redelijk op bedacht om signalen van broedsheid tijdig te spotten zodat ik de kippen kan ontmoedigen zich er aan over te geven.

Waarom wordt een kip eigenlijk broeds?

Dat heeft veel met het ras te maken ook. Het ene ras heeft daar meer instinct voor dan het andere. Maar het wordt in ieder geval veroorzaakt door hormonen. Die hormonen kunnen al oplaaien door het zien van een hoopje eieren bij elkaar, door het zien van een andere broedse kip of door het lengen van de dagen. (Regelmatig eitjes rapen is dus slim!) Het is een soort voorplantingsdrang waar ze uiting aan geven, want broedsheid betekent gewoon het willen uitbroeden van eieren, waar kuikentjes uit kunnen komen. Maar toch heeft het op zich niets te maken met de aanwezigheid of bevruchting van een haan. Ook kippen zonder haan kunnen gewoon broeds worden. Een beetje zonde van de energie, zou je zeggen.. maar als het op voortplanting aankomt neemt 'de natuur' nu eenmaal geen risico's, blijkt wel.

Waarom een broedsheid ontmoedigen?

Waarom zou je een broedsheid ontmoedigen als de natuur van de kip het aangeeft? Het is niet zo dat ik hier bang hoef te zijn dat er écht daadwerkelijk kuikentjes van komen. Daar is toch minimaal een heuse haan voor nodig die voor bevruchte eieren kan zorgen, en die heb ik niet. Óf je bent aangewezen op bevruchte eieren van een andere kip (die kun je eventueel bestellen op internet). 

Het is ook niet zo dat ik me laat leiden door het gebrek aan eitjes in die broedse periode (Een broedse kip legt namelijk geen eieren meer, ze zit er alleen maar op) want hoewel ik inmiddels verknocht ben aan 'eigen' eitjes zijn de biologische eitjes van de supermarkt goed genoeg om een periode te overbruggen.

Het is vanwege de gezondheid van de kip zelf dat ik hier zo op let. En wel hierom. 

Over het algemeen duurt een broedsheid iets van 3 weken. In die drie weken staat de kip in het teken van haar nieuwe missie.. broeden, broeden, broeden! Het maakt niet uit of die missie zinvol is of niet (m.a.w. of er daadwerkelijk bevruchte eieren onder liggen, of pingpongballen of zelfs helemaal niets) en dus ook niet of het gaat resulteren in lieve kleine gele pluizenballetjes...de kip gaat ervoor, aan haar zal het niet liggen.

En broeden betekent..op het nest blijven zitten. Con-ti-nu. Vooruit, soms komt ze er heel eventjes vanaf om snel iets te eten en even de pootjes te strekken en te poepen, maar binnen een mum van tijd zit ze weer terug op het nest. 24-7. Als in een trance.

Dit heeft een grote aanslag op de gezondheid van de kip. Niet bewegen, weinig eten en drinken, geen frisse snavel halen. Het is een uitputtende bezigheid. De kip valt af en verzwakt daardoor. In het geval van onbevruchte eieren of pingpongballen (en dus geen kleine kuikentjes na 21 dagen) kan het gebeuren dat een kip zich letterlijk doodbroedt omdat ze maar dóór blijft gaan. Maar zelfs al zou het maar bij 3 weken blijven, waarom zou je een kip dat moeten laten doorstaan, voor niets?

Minder belangrijke, maar ook bijkomende argumenten om een kip zo snel mogelijk te ontmoedigen zijn dat een broedse kip andere kippen aanmoedigt om ook broeds te worden (vaak kan 24 uur broedsheid al voldoende zijn om ook andere kippen te triggeren). De kans dat ik straks met drie broedse en verzwakte kippen zit is niet onaannemelijk. Bovendien houdt een broedse kip een legnest bezet voor andere kippen die wel hun ei kwijt moeten.

Ik weet dat er mensen zijn die het zielig vinden om een kip te ontmoedigen, zelfs mishandeling. Want het is een natuurlijk gedrag en daar hoor je niet bij in te grijpen. Maar ik denk daar toch iets milder over. Al ben ik het zeker niet eens met de manier waarop sommigen proberen hun kip van de broedsheid af te krijgen, op het respectloze af. Maar het alternatief van maar laten broeden voor niets vind ik ook niet echt diervriendelijk. Op tijd licht ingrijpen, vroeg in de broedse fase kan een hele hoop leed besparen. Dan moet je wel de signalen kunnen lezen.

De signalen:

Bij Ollie merkte ik het vooral aan haar geluidjes. Als laagste in de rang was ze altijd redelijk rustig en bewoog ze aan de zijlinie. (Ze wordt niet erg onder de duim gehouden door de andere twee hoor, alleen Popo (de hoogste in rang) wil haar tijdens het eten nog wel eens wegduwen.) Maar ongeveer twee weken voor ze daadwerkelijk broeds werd kreeg Ollie weerwoord. Een kraaiachtig geluid om te laten weten dat ze het er niet mee eens was. Of het nu om het eten ging, of als ik 's avonds nog even met een zaklampje in het hok scheen om te controleren of alle kippetjes oké waren, ze kraste hardop dat we moesten opdonderen.

Ik zei al tegen m'n man: "Ollie heeft echt wel leren vloeken." En ze vloekte veelvuldig!

Als ik haar soms per ongeluk stoorde als ze op het nest zat (ze legde in die periode nog gewoon eitjes zoals altijd) maakte ze juist een meer klokkend geluid en dreigde te pikken, haar veren helemaal opgepoft. 

M.a.w. ze ging méér praten, werd territoriaal en chagrijnig.

Een ander duidelijk signaal. De kale buik. Dit doen de kippen bij zichzelf om meerdere redenen. De uitgeplukte veertjes worden gebruikt om het nest aangenamer te maken, dus als je opvallend veel zachte donsveertjes in het nest vindt, dan kun je al een vermoeden krijgen. (Niet verwarren met de rui in het najaar.)

Daarnaast zorgt een kale buik voor een betere warmteoverdracht aan de eieren als ze erop ligt, en zorgt het voor een juiste vochtigheid daarvan.

Soms kun je het ook merken aan het gedrag van de andere kippen ten opzichte van de broeds wordende kip. Op een of andere manier gaat ze zich anders gedragen wat óns niet altijd opvalt maar de andere kippen wel. Dus als je je kippen goed kent en je ziet dat er iets afwijkends aan de hand is, dan is het altijd slim om ze wat beter in de gaten te gaan houden.

De aanpak:

Kort gezegd. Hoe eerder je ontdekt dat je kip broeds is, hoe beter. Het is dan een stuk makkelijker om haar weer op andere ideeën te krijgen. Kom je er binnen 1-2 dagen achter dan duurt het over het algemeen ook maar 2 dagen om haar weer helemaal de oude te krijgen qua gedrag. Na ongeveer een dikke week zal ze ook weer gewoon eitjes gaan leggen.
Wat ervoor nodig is, is dat je haar van haar missie af moet zien te houden. Zorgen dat ze niet ergens kan settelen om in de broedstand te gaan. Dat betekent het voorlopig continu afschermen van de legnesten of andere fijne, beschutte, enigszins donkere plekken. Het feit dat haar kale buik kan afkoelen werkt ook als een goede prikkel. Geen koud water of iets dergelijks!! Dat wil ik even benadrukken want dat is echt onnodig stressvol. Vaak is gewoon de buitenlucht al voldoende.
Maar er zijn kippen die, als ze wat hardnekkiger broeds zijn, ook buiten op elke plek gewoon maar neerploffen. In dat geval kan het helpen de kip een tijdje op te sluiten in een hok met een fijn rooster als bodem voor de frisse lucht. Wel in de buurt van de andere kippen en met voldoende voer en water en bescherming tegen zon/tocht/regen. Je kunt denken aan een hondenbench die op een brede zijkant staat.
Verwen de kip een beetje met lekkere tractaties, dat helpt ook. Het is niet nodig om haar helemaal te isoleren van de rest, kippen vinden dat over het algemeen helemaal niet fijn.

Hoe ging het met Ollie?

Op een of andere manier heb ik een automatisme ontwikkeld als het om mijn kippen gaat. Als ik thuis ben hou ik ze heel regelmatig in de gaten. Waar zijn ze, zit er een op het nest, hoelang blijft ze daar, resulteert het in een eitje, wat zijn ze aan het doen? Vaak door daadwerkelijk naar buiten te lopen en even contact te maken. Soms door alleen maar een blik uit het raam te werpen. Ik besef dat dat een stuk makkelijker is in een kleine tuin en met maar drie kippen, maar het loont echt de moeite je kippen te leren kennen.

In het geval van Ollie merkte ik dat ze op een middag wel erg lang in het hok op het nest bleef zitten. Tegen de schemer, een paar uur later, zat ze er nóg en vlak voor ik naar bed ging nog steeds, flink vloekend. Ik heb haar gelaten maar toen ze er de volgende ochtend nog stééds zat ben ik eens gaan controleren. Misschien zat er een ei dwars? Nou, nee dus. Ze had keurig een eitje gelegd (ik zag aan de kleur dat die van haar was). 

Dan een klein testje, zette haar neer in de tuin en keek wat ze ging doen. Ze at wat hier, scharrelde even daar..en zat binnen 5 minuten weer op het nest. Oké dame..dat is dus duidelijk. Ollie is broeds.

Heb haar weer van het nest gehaald en in de tuin gezet bij de andere kippen, met de toeloop naar de ren (en dus het hok en de nesten) dicht. Ze was eventjes van slag maar ging toen scharrelen bij de andere kippen voor de rest van de dag. Ze plofte niet neer, dus dat was een goed teken dat het makkelijk zou kunnen gaan verlopen.
Heb haar gedurende de dag af en toe verwend met wat traktaties, een meelwormpje, een rozijntje, wat blaadjes spinazie (Wel goed in de gaten houdend wanneer Popo en Fops een ei moesten gaan leggen, zodat ze in het hok konden. (Gelukkig was het weekend en was ik dus de hele dag thuis.)  's Avond versperde ik de toegang tot de legnesten met een paar dozen. Ollie liep er een paar keer ijsberend voor en ging toen netjes op stok, bij de anderen.

De tweede dag hetzelfde ('s ochtend liet ik Popo en Fops ín de ren tot zij hun eitje hadden gelegd en versperde daarna de legnesten weer met dozen) en Ollie vrij in de tuin. Ze deed redelijk normaal, scharrelde gewoon, nam een zandbad, deed een dutje. Ze liep niet constant naar het hok toe verder. 

De derde dag weer hetzelfde. Vond haar gedrag eigenlijk weer zo als vanouds dat ik tijdens de schemer keek wat ze zou doen als er géén dozen meer in de legnesten lagen (had uit voorzorg wel de nep-eitjes verwijderd). Ze ging gewoon op stok. Ook de volgende ochtend  liep ze gewoon op eigen houtje naar buiten. Vanaf dat moment heb ik haar weer continu vrije toegang tot het hok en de nesten gegeven maar ze heeft er niet meer naar omgekeken.

Na verloop van dagen tot een week nam ook het 'vloeken' weer af. Ollie is weer zichzelf.

Mijn ogen zijn nu gericht op Popo, de bruine kip. Kijk eens wat voor kale buik zíj heeft!! Ze lijkt al verdacht veel op een voorverpakte kip uit de supermarkt!  Fops doet nog niet mee aan al die poeha. Hopelijk blijft dat zo want zij is mijn kleine stresskipje. Wil haar liefst zoveel mogelijk gewoon met rust kunnen laten.

P.S. Voor de zekerheid nog even nagevraagd bij An, m'n persoonlijke kippendokter, of een kip van haar nutteloze broedsheid afhelpen nadelig is voor de gezondheid of het welzijn van de kip.  Dat was niet zo, zei ze. Al is de manier waarop je dat doet natuurlijk een grote factor voor het welzijn. Maar hormonaal gezien is het geen probleem. Ook niet als ze al wat langer in haar broedsheid zit.
Mijn man (bioloog) ook nog gevraagd of het eigenlijk wel zomaar mag, een vogel (kip) storen in haar broedperiode, ook al zijn de eieren niet bevrucht. In de natuur staan daar flinke boetes op.
Maar ook dat mag. Een kip valt niet onder de Flora-en-Faunawetgeving, maar is geheel en al overgeleverd aan de goede bedoelingen van de mens. (Ik eet geen vlees, kippetjes, bij mij zijn jullie veilig!)