C: Biologische kippen houden in de stad.

Met een stukje over het houden van biologische kippen in de stad, bedoel ik eigenlijk het houden van biologische kippen in een kleine tuin binnen een woonwijk. Voor het gemak maar samengevat tot een stadstuin want dat dekt de lading wat compacter, voor een titel wel handig.
Al woon ik nu zelf in een dorp, toch is mijn tuin over het algemeen kleiner dan de tuinen die ik had toen ik nog in studentenhuizen in de stad woonde, en zit ik hier evengoed met een woonwijk waarvan alle tuinen aan elkaar grenzen.
Het gaat dus om het idee hoe je in een relatief kleine ruimte en rekening houdend met de buurt, tóch eigen biologische kippetjes kunt houden. Want bio-kippetjes zijn hip en steeds meer in opkomst. Waar moet je rekening mee houden voor je tot aanschaf overgaat, zodat je weloverwogen een keus kunt maken met respect voor jezelf, je tuin, de buurt én natuurlijk de kippen!

Wanneer is een kip biologisch?

Allereerst, niemand zal je een boete geven als je je kippen niet helemaal biologisch houdt. Maar voor mezelf was het een richtlijn waar ik me aan wilde houden toen ik aan kippetjes begon. Per slot kocht ik altijd al biologische eieren (code 0) in de supermarkt. Dit uit principe, omdat het een garantie is voor de gezondheid en welzijn van de kip, en dus ook van het ei dat je eet. 

In mijn jeugd (in een klein Brabants boerendorp, zie: Onze wortels.) kwam ik wel eens bij vriendinnetjes over de vloer die enorme stallen vol legbatterijkippen op hun erf hadden staan. Ik herinner me de shock nog goed van al die rijen opgestapelde kleine hokjes volgestouwd met gestreste kippen. Verschrikkelijk vond ik dat toen al en ik heb sindsdien nooit kunnen begrijpen dat mensen zo met dieren om kunnen gaan. Dus als ik nu zelf advies geef over het houden van kippen ga ik uit van de meest diervriendelijke manier die mogelijk is. Natuurlijk is het niet altijd haalbaar om op alle punten goed te scoren, maar als ik één ding aan moet geven waar je aan zou moeten voldoen dan is het deze: Je moet kippen écht leuk vinden! 

Als je het alleen voor de eitjes doet dan zou ik zeggen, joh..koop die gewoon in de supermarkt en hou het daarbij, want waarschijnlijk is anders de lol er al gauw vanaf. Kippen zijn relatief makkelijk, maar ook weer niet zó makkelijk!

Maar wordt je daarentegen al helemaal vrolijk van het idee van kippen in de tuin en wil je net als ik het biologische welzijn zoveel mogelijk evenaren dan zijn er qua biologisch keurmerk (voor bedrijven) vastgestelde richtlijnen waar je je aan kunt vasthouden, die kun je vinden op www.skal.nl. Ze hebben betrekking tot herkomst, huisvesting en uitloop, diervoeding, gezondheidszorg en slachtleeftijd. 

Niet elke kip is geschikt.

Vóór je begint met aanschaf is de keuze van welk ras je neemt erg belangrijk. Daar zitten namelijk grote verschillen in. Kippen zijn gefokt voor verschillende eigenschappen die voor- of nadelig kunnen zijn in jouw situatie. Gewoon maar een mooie kip kopen is erg naïef, daar moet je je echt wel wat beter in verdiepen. Haal een goed kippenboek bij de bieb of duik het internet op om te kijken wat het best bij jou past.

Is je ruimte beperkt door een kleinere tuin ga dan sowieso voor een krielkip en neem het kleiner formaat eieren voor lief. Het punt is namelijk dat 3 kippen zo ongeveer wel het minimum aantal is wat je aan moet schaffen want kippen zijn sociale dieren die solitair echt niet gelukkig zijn.

Zelf liet ik mijn keuze vooral bepalen door een rustig ras (ook fijn voor de buurt!) die makkelijk tam te maken is (fijn voor mij) en niet de neiging heeft om over de schutting te vliegen (alweer met de buren in gedachten.) De hoeveelheid eitjes per jaar vond ik echt wel minder belangrijk. Met drie kippen heb je genoeg voor een redelijke aanvoer voor een klein gezin.

En bovenal: Géén haan! Dat is echt de gouden tip, hoe leuk het ook is om een haan te hebben die voor z'n hennetjes zorgt. In een woonwijk is dat gewoon géén verstandig idee! En ook zonder haan krijg je gewoon evenveel eitjes als mét.

Wat niemand je van te voren vertelt.

Oké, dan even een reality-check. Want óók ik liet me vooral meevoeren door het geromantiseerde plattelands gevoel van tevreden kippetjes in de tuin en het dagelijkse verse eitje. Maar uiteraard komt er wel wat meer bij kijken. Vooral als je in een dichter bevolkt stukje woont en niet de luxe hebt van een grote vrijliggende tuin en buren die 15 meter of méér verderop wonen.Want dat is iets waar je echt wel rekening mee moet houden, met die omwonenden die misschien helemaal niet zo van het idee van buurtkippetjes houden en er dus ook geen overlast of hinder van willen, qua geur of geluid.
Nu komt overlast in verschillende gradaties voor natuurlijk, de een is wat reëler dan de ander, maar ik bedoel maar... jij bent wel de eigenaar en dus de verantwoordelijke. Een beetje vooronderzoek is dus wel handig. Dus bij deze.. de dingen die je misschien niet wil horen.

• Check eerst of je van de gemeente überhaupt wel kippen in je tuin mag houden. En of je voor de bouw van een kippenhok een vergunning nodig hebt. Ook voor sommige huurhuizen is er een verbod op kippen in het huurcontract opgenomen.
• Kippen maken geluid, óók rustige kippen. (Over een haan spreek ik niet eens want daar zou ik sowieso niet aan beginnen.) Over het algemeen is dat geluid het bekende tevreden gebabbel wat zo gezellig en gemoedelijk klinkt. Maar vergis je niet, ze kunnen ook flink uithalen. Vooral als ze net een ei hebben gelegd bijvoorbeeld. En dat ei kan ook best wel eens om half  7 's ochtends komen. Soms roepen ze ook elkaar en soms roepen ze JOU. Er zijn ook kippen die bij gebrek aan een haan zelf aan het kukkelen gaan en dus die rol op zich nemen. In veel gevallen helpt het al als ze een goed hok hebben wat het vroege lawaai kan dempen. Maar denk na over de locatie in de tuin.
• Kippen poepen. En kippen poepen veel. Elk half uur wel een drolletje. Vaak zijn dat mooie redelijk harde drolletjes maar er zullen ook regelmatig erg vies ruikende slappe exemplaren tussen zitten die heel normaal zijn. Een goede hygiëne is erg belangrijk om geuroverlast te voorkomen. Voor dagelijks het hok schoonmaken en wekelijks de ren uitharken zou je niet moeten terugschrikken. Een makkelijk toegankelijk hok met een mestplank is echt heel handig, dan is dat schoonmaken een kwestie van een paar minuutjes. Maar als het een gedoe is met veel bukken en lastig te bereiken plekjes dan wordt het een rotklus die je steeds meer gaat uitstellen. Een slecht hygiënisch hok gaat al snel ten koste van de gezondheid van de kip, vanwege ammoniakdampen die de luchtwegen irriteren en grotere kans op parasieten etc. Ik ben zelf een groot voorstander van brekerzand als bodembedekking in het nachthok want het is heel makkelijk en snel schoon te maken met een kattenbakschepje.
• Kippen scharrelen. Dat is hun natuur en dat zouden ze ook moeten kunnen doen, in de uitloopren moet dus zeker los tuinzand beschikbaar zijn. Laat je je kippen echter ook helemaal los in je tuin dan zullen ze dat onherroepelijk ook tussen je planten gaan doen. Ga daar maar vanuit. Kippen met bevederde poten schijnen wat minder schade aan te richten dan de kippen met kale poten. Dat kan dus een keuzeoptie zijn.

• Kippen eten alles. Als ze de kans krijgen eten ze écht alles. En ook nog eens snel. Dus een ren wordt al snel kaal en saai. En als de kippen loslopen in je tuin, vooral als die tuin sowieso aan de kleine kant is, dan die ook. Er zijn planten die kippen niet eten (vlinderstruik, jeneverbes), er zijn ook planten die giftig zijn voor kippen maar vaak weten ze zelf donders goed of het ook maar enigszins eetbaar is. Dus hou er rekening mee dat je in dat geval daar met schermmateriaal aan de slag zult moeten om planten te beschermen.
• Kippen kunnen ziek worden. Vooral aandoeningen aan luchtwegen komen vrij vaak voor. En eenmaal met een zieke kip kom je er al snel achter dat er qua geneesmiddelen niet zo bar veel voorhanden is. Aan medicijnen óf aan kennis. Dat heeft met de traditie van de kip te maken. Van oorsprong niet bepaald een gezelschapsdier zoals een hond of kat, dus slachten i.p.v. genezen ligt al snel voor de hand. Bovendien is een kip een meester in het verbergen van symptomen. Ze zal lang doen alsof er niets aan de hand is tot ze opeens bijna letterlijk omvalt. Hier is ziekte voorkomen duidelijk beter dan genezen, dus dat is weer een extra reden om kippen zo goed mogelijk te huisvesten en te voeden. Ik geef mijn kippen biologische korrels (die zijn maar amper duurder dan reguliere korrels) en vaak veel kruiden of ander groens uit de moestuin. (en elke dag een paar meelwormpjes.)
• Kippen leven langer dan dat ze eieren leggen. De meest productieve jaren qua eieren zijn rond het eerste en tweede jaar. Daarna begint het al af te nemen, ieder jaar steeds minder eitjes. Na 5-6 jaar stopt het nagenoeg. (Ook wel afhankelijk van het ras.) Maar kippen kunnen, mits goed gehouden, best 10 worden, of zelfs ouder! Veel legkippen in bedrijven eindigen vanwege dit gegeven meestal binnen twee jaar als soepkip. Denk dus eerst na wat je verwacht van een kip en snap de consequenties. (De kwaliteit van een lieve kip zit trouwens niet alleen in de eieren! Ze blijft haar hele leven een goede mestleverancier (kippenmest is hartstikke rijk, klik hier) en een hartstikke leuk beest om van te houden en te genieten, ook zonder eitjes!)
• Kippen zijn ondernemend. En nieuwsgierig. Niet altijd bijster slim, soms juist enorm intelligent. Heb je een wat actiever ras en zitten ze opgesloten in een kleinere ren dan gaan ze zich al gauw vervelen. Dat kan makkelijk resulteren in een extreme pikorde onderling, ontsnappingsdrang, stress, ziekte etc. Maar ook tamme kippen willen graag een verzetje op z'n tijd. Bezigheidstherapie zeg maar, waar jij voor moet zorgen. (En wat superleuk is om gade te slaan!) Door groenvoer aan een touwtje hoger op te hangen moeten ze bijvoorbeeld meer moeite doen om het te pakken te krijgen. Kunnen ze eindeloos mee bezig zijn en het is tevens een kleine workout!
• Kippen houden pauzes. Ga je vooral voor de eieren hou dan rekening met de natuurlijke pauzes van een kip. Een gemiddelde kip die goed aan de leg is legt gemiddeld eens in de 25 uur een ei. Dat schuift dus gedurende de week steeds verder op en aangezien ze 's nachts niet leggen zit er om de zoveel tijd een rustdag tussen waar de kip het ei binnenhoudt tot de volgende vroege ochtend. Dat is te snappen. Maar kippen stoppen (of verminderen sterk) ook met het leggen van eieren als ze in het najaar in de rui gaan, en dat kan 2 maanden duren. Of als ze de neiging hebben om broeds te worden in het voorjaar. (Met een beetje pech herhaaldelijk 3 weken of langer.) Dit is ook afhankelijk van het ras. Ook kunnen kippen stoppen met leggen als het daglicht in de winter korter en minder intens wordt. (Je kunt kunstlicht in het hok hangen om dat tegen te gaan maar dat is niet erg biologisch uiteraard!)
• Kippen hebben basisbehoeften. Een schoon, tochtvrij, vochtvrij hok. Een veilige en vrije uitloop naar buiten met schaduw én zonplekken en ook scharrelmogelijkheid en droge zandbaden. Graan- en groenvoer, schoon water. Een rustig legnest,  vertier en gezelschap. En tot slot een lief en verantwoordelijk baasje. Kun je dat bieden dan ben je al een heel eind. Zit het er echter toch niet helemaal in, wees dan verstandig en begin er niet aan. Koop lekkere bio-eitjes in de winkel en bezoek af en toe een kinderboerderij.

In de praktijk.

Ik heb drie krielkippen. Officieel koos ik voor het ras Orphington, vanwege hun zeer rustige en tamme karakter en hun onvermogen om over hekjes van meer dan 50 cm. te vliegen (het is een nogal zwaar ras met korte pootjes). De praktijk betekende echter dat één Orphingtonkriel later geen Orphington bleek te zijn (ze was pas net 7 weken toen we haar uitkozen en had de gele donsveertjes nog onder haar keel) maar een Wyandotte-kriel. Ook bleek dat (toen ze jonger waren, nu niet meer) ze makkelijk over hekjes van een meter gingen en is één Orphington helemaal niet zo tam maar eerder schuw en stressgevoelig (wel rustig.) Ook werd een van de kippen al de dag na aankomst ziek. (klik hier) 

Dat laat maar zien dat je ondanks je beste bedoelingen en voorbereidingen, je toch niet alles kunt voorzien.. Maar daar waren ze dan eindelijk.. de kippetjes. Klaar om verzorgd te worden.

Ik ben er trouwens al vaker van beticht dat ik mijn kippen verwen, dat ik er onkips mee omga. Want ik geef ze namen en praat tegen ze. Leg speciaal voor ze een kippen-kruidentuin aan met medicinale kruiden en kweek kiemgroenten voor ze in de winter. Ik laat ze de hele dag vrij rondlopen in de tuin (ten koste van het groen daar en het humeur van mijn man vanwege de poep, wat ik elke namiddag trouw opveeg en schoonmaak.) Ik bak roereitjes voor ze en pluk paardenbloemblad en brandnetel in het bos. Ik maak het hok élke ochtend schoon en hou het fris met natuurlijke verstuivers en ik check élke avond met een zaklampje of ze wel veilig naar bed zijn gegaan, en loop als het even kan ook overdag een paar keer langs. Bovendien heb een zomer lang uitgetrokken voor het timmeren van het mooiste ecologische kippenhok ooit! (klik hier) en heb half Nederland doorgereden om ze op te halen. (klik hier)

Kortom.. ik ben niet normaal. Schijnt.

Maar kennelijk voelt het voor mij wel heel normaal want het gaat zo natuurlijk en makkelijk dat ik het eigenlijk vreemd vind dat niet iedereen dat zo doet.

Maar onlangs heb ik wel een kleine concessie moeten doen, vanwege de tegenstrijdige belangen die mijn man en ik over de tuin hadden. Zo gedurende de winter hadden we er af en toe diepgaande gesprekken over. Hij was het behoorlijk zat om steeds zo op te letten waar hij liep vanwege de drolletjes, en de mate van huislijkheid die de kippen zich steeds meer toe-eigenden. Het leek wel of de kippen de hele tuin hadden ingenomen en er waren overal noodvoorzieningen getroffen om de kippen uit bepaalde stukken tuin te houden. Niet bepaald een mooi gezicht.

Een hele kant van de tuin was al met netten afgezet waar de kippen toch af en toe een gaatje vonden en er stond gaas rond alle moestuinbakken. (50 cm. was al afdoende, maar toch..mooi is anders)

Vooral omdat we graag een groene en weelderige tuin proberen te creëren, ook al is het maar op kleine schaal. Dit was een voorjaar vóór de komst van het kippenhok. (links op de foto is de zijde waar nu het kippenhok staat.)

Oorspronkelijk was het plan geweest om de kippen (en het aanzicht van de tuin) een prachtig hok te geven met een klein rennetje en af en toe vrije toegang tot de hele tuin.

Maar eenmaal gearriveerd en zo gelukkig scharrelend in vrijheid kon ik voor m'n gevoel de kippetjes niet steeds in dat hele kleine rennetje opsluiten. Ik gúnde het ze ook zo, dus elke ochtend mochten ze steevast vrij rondlopen, als echte biologische kippen, de hele dag.  

Maar naarmate ze ouder en groter werden, werden ze ook brutaler en slimmer. En de tuin werd kaler (niet alleen omdat het winter was.) en ze gingen er ook niet minder om poepen.

Toen kortgeleden met de eerste mooie dagen, en een open achterdeur, bleek dat de kippetjes óók nog schaamteloos de keuken inliepen zag ik in dat dit eigenlijk niet langer kon. Ik bedoel.. in de zomer wil je toch lekker de deur open kunnen zetten en met blote voeten gedachteloos naar buiten kunnen lopen zonder in iets zachts te stappen?

De kleine ren vond ik echter écht te klein (slechts 3 m2, niet erg biologisch verantwoord) dus ik ben er een uitbreiding aan gaan maken. Ruim 4 m2 erbij.

Vanuit de kamer kun je nu heel goed via de zijkant de hele ren inkijken. De omheining heb ik voor de zekerheid op 1.25 m gemaakt, want dat stuk wil ik eigenlijk niet gaan overdekken, wat ik destijds aan de achterkant van het kippenhok wel heb gedaan. (klik hier)

Ook heb ik niet hetzelfde kastanjehouten hekje gebruikt als bij het oorspronkelijke rennetje, want hoewel dat wel heel rustiek staat houdt het ook veel openheid tegen. De openingen zijn bij het nieuwe gaas vrij ruim waardoor je er makkelijk "doorheen" kijkt, dan lijkt de tuin niet veel kleiner, De onderste 30 cm. van het gaas is wel afgezet met 1cm. fijngaas, dit om de plantjes buiten de rand een beetje te beschermen tegen vraat. En er moest natuurlijk ook weer een poortje in gemaakt worden voor het makkelijk schoonmaken..

De kippetjes zijn er nog eventjes wat beduusd onder. En ik eerlijk gezegd ook. 'Officieel' mag ik ze nu ook geen biologische kippen meer noemen want volgens skal hebben bio-kippen recht op 4 m2 vrije uitloop per kip. (Ik heb zelfs opgebeld en gevraagd of voor krielkippen andere afmetingen golden dan de grote kippen maar dat was niet zo, dacht de telefoniste.) Dus eigenlijk heb ik nu met ruim 7m2 zelfs net niet genoeg voor 2 grote kippen.
Maar ik vrees dat ik er echt niet meer van kan maken, en verhoudingsgewijs gezien kan ik voor mijn eigen geweten nog wel verkopen dat voor krielkippen iets kleinere afmetingen logisch gezien moeten kunnen.
En gelukkig weet ik dat ik op andere punten weer heel goed scoor om het tekort wat te verzachten. Aan aandacht en verzorging komen ze hier niets tekort, en ik durf zelfs te beweren dat ze daarin veel meer krijgen dan de gemiddelde biologische kip. Dus.. voila, de nieuwe situatie. Een kleine tuin mét kippen en een tevreden echtgenoot.