C: Natuurlijk moestuinhek

Jaa, ik heb eindelijk een hekje gemaakt bij m'n moestuin. Dat was steeds een ding op m'n doe-lijstje waar ik nooit aan toe leek te komen, maar wat ik wél erg graag wilde omdat alles er zo open bijlag steeds. En nu staat ie er opeens!
(Eerlijk gezegd stond ie er afgelopen zondag óók al, want toen heb ik 'm gemaakt, maar daarna begon m'n zomercursus illustreren in Rotterdam. 4 volle dagen waarin ik 's ochtends om half 8 al van huis moest en 's avonds pas om half 8 weer moe thuiskwam. Geen puf om naar m'n moestuin om te kijken... Vanmorgen op weg naar m'n werk kon ik het echter niet laten om toch weer even langs te fietsen om te zien hoe alles erbij stond en toen voelde het wel even alsof ie er 'opeens' stond.. was alweer bijna vergeten dat ik 'm gemaakt had na die vier intensieve dagen.)

Voor en na, altijd leuk.

Ik wist al die tijd al dat ik een zelfgemaakt hek wilde maken van stammetjes of takken. Vanwege de natuurlijke uitstraling vooral, maar ook wel omdat ik het dan lokaal bij elkaar kon sprokkelen en voor bijna geen kosten. In eerste instantie had ik m'n oog laten vallen op eikenhouten takken. Want dat is hard hout en gaat wel een tijdje mee. Dat was nog in de tijd dat het WK-voetbal aan de gang was en er hier langs een binnendoor-weggetje wat eikenbomen waren gerooid waarvan de dunne takken achterbleven. Andere mensen keken voetbal en ik was op strooptocht naar bruikbaar materiaal. Maar de oogst viel tegen. Bijna alle takken waren veel te grillig van vorm, als bliksemschichten. Terwijl ik juist iets wilde wat redelijk recht was.
Dus toen kwam het hele project weer terug op m'n doe-lijstje terecht.

Uiteindelijk kwam ik uit bij lijsterbes-stammetjes. Die groeien mooi recht en behoorlijk gelijkmatig van diameter. Vanwege een hoog gehalte aan looistoffen is ook dat vrij hard hout. En het bos staat er hier vol mee. Duizenden dunne lijsterbessen waar ik dagelijks langsloop. Komt dat even mooi uit!

De stammetjes die in de grond staan als steunpalen zijn iets dikkere kastanjehouten palen, gekocht bij het tuincentrum. (En zo gekozen omdat ik iets wilde wat iets duurzamer was dan de gewone (vaak bespoten) grenen paaltjes die je normaal koopt. Het grondwater staat vooraan in de moestuin best hoog buiten het seizoen, dus die rotten anders zo weg.) De 2 lange horizontale planken van 4 meter waren oorspronkelijk één plank maar heb ik met de decoupeerzaag in de lengte in tweeën gezaagd, en daar zijn de lijsterbes stammetjes vervolgens met rvs-schroeven tegenaan gezet.

Het is wellicht niet het meest degelijke hek wat er bestaat, maar ik vind 'm supermooi. Vooral als het hout wat verder gaat vergrijzen en het meer één geheel wordt. Heb het idee dat het toch wel een jaar of vijf mee zou moeten gaan. Op zich raken de stammetjes nergens de grond, ze zijn zwevend opgehangen dus dat moet schelen. En mocht het gaan rotten dan is het allemaal helemaal composteerbaar, dus geen afval! Ik weet nu ook dat een soortgelijk hek dan weer vrij snel gemaakt is dus vind het al met al nog steeds een mooi groen alternatief.

Aan de andere kant van het centrale looppad heb ik een tijdje terug een degelijk tweedehands houten hek voor niets kunnen meenemen, dus op een poortje na ben ik helemaal klaar. Maar ja, dat poortje staat dus nog wel steeds op m'n doe-lijstje!

C: Het maken van een Hügelbed

 

Ik had het project in een eerder bericht al aangekondigd: Het maken van een Hügelbed in m'n moestuin. Maar nu is ie ook klaar! Hierbij het hele proces op een rijtje. Dan weet je daarna precies wat het is, want bij mij op het complex zijn er maar een paar die me niet wazig aankeken als ik vertelde dat ik met een hügelbed bezig was. Haha.

Het begon eigenlijk al in het voorjaar. Het voorste stuk tuin van het rechtergedeelte zou een nieuwe bestemming moeten krijgen nadat de knofloken baan zouden ruimen.

Want zo kan het natuurlijk niet blijven! Ook hier kruipt zevenblad en akkerwinde vanuit het openbare pad zo m'n tuin in.

Dus dat werd even doorbijten. Grond opschonen en bamboescherm ingraven. En alvast paaltjes neerzetten voor wat ooit een heus hekje moet gaan worden.

Omdat dit voorste stuk tuin in de winter en voorjaar best last heeft van hoog water, en dus zompige grond, leek het me bij uitstek geschikt voor een verhoogd bed... En niet zomaar een verhoogd bed (want al m'n bedden in de tuin zijn sowieso al verhoogd) nee, een éxtra verhoogd bed. Een extra speciaal verhoogd bed. Een hügelbed! 

In de permacultuur bestaat het begrip Hügelkultur (of Hugelcultuur). Het is afgeleid van een oud Oost-Europees gebruik om grond te verrijken. Hügel is het Duitse woord voor wat wij 'hoop' zouden noemen,. (Als in mierenhoop, of molshoop.) Een verhoging op de grond, feitelijk. Alleen dan niet van alleen zand, maar van een opeenstapeling van meerdere plantaardige materialen die, terwijl ze langzaam vergaan, voedingsstoffen afgeven en voor een stabiele waterhuishouding zorgen. Een heel rijk en vruchtbaar bed dus. En daar zitten dan nog meer voordelen aan vast, want het warmt in de zomer sneller op vanwege de vorm, terwijl het rottende materiaal binnenin er als een soort spons voor zorgt dat het niet uitdroogt. Low-maintenance dus..  Dat wilde ik wel eens uitproberen...

Ik heb een poos Marktplaats in de gaten gehouden voor gratis dakpannen in de buurt. Vanuit ecologisch oogpunt wilde ik proberen om alles zoveel mogelijk gratis en uit de nabije omgeving te halen. En dakpannen leken me bijzonder geschikt omdat het aardewerk de warmte goed kan vangen en je er ook allerlei vormen van kan maken. In mijn rechte-lijnen-tuin wilde ik voor dit permacultuur-project eens géén strakke lineaire vorm maar iets ronds.. of ovaals,  of nee.... ei-vormig!! Het duurde al met al een dikke maand voor ik beet had. Maar 3 kilometer bij me vandaan. (Dakpannen worden redelijk vaak gratis aangeboden door mensen die een dakkapel laten plaatsen.)

Het ei-vormige bed was dus gemaakt (na toch wel eindeloos schouwen met dakpannen.), en zo kon ik niet lang daarna aan de grote "Hügeldag" beginnen. Die startte met een ritje naar het bos. Daar heb ik m'n auto volgeladen met vermolmd hout. Hoe poreuzer en brozer, hoe beter. Vers hout is ook wel mogelijk maar dan duurt het wel erg lang (jaaaren) voor het bed daar profijt van krijgt qua voedingsstoffen. Eigenlijk moet het hout zo vergaan zijn dat je het niet meer voor de kachel kunt gebruiken. En een bos ligt daar over het algemeen vol mee.

Terug in de moestuin ben ik eerst de grond in het bed gaan afgraven. Dat hoeft niet per se maar anders wordt de hoop wellicht wel erg hoog en ik vindt het eerlijk gezegd ook wel zonde van de vruchtbare grond die je anders begraaft. Hier had ik toch wel zo'n 7 kruiwagens vol met aarde.
Achter het bed, aan de kopse kant heb ik trouwens ook al verteerde mest en compost klaarliggen.

Ook breng ik een laag karton aan. (Nog opgespaard uit de tijd dat Mirjam haar keuken aan het verbouwen was!!) Want hoewel ik de grond daar zoveel mogelijk heb schoongemaakt van (daar heb je ze weer) zevenblad en akkerwinde.. wil ik niet het risico lopen dat dat er meteen weer doorheen gaat groeien. En nu kan het nog.

En dan kan het stapelen beginnen. (Veel berkenstammetjes lagen er in het bos, zoals je ziet.) Alle spleten ertussen zoveel mogelijk opgevuld met kleinere (dooie) takjes.

Daarna een tweede laag (Vooral eikenhouten dooie takken). Bij deze laag werk ik meer naar het midden omhoog. Niet erg goed te zien op de foto, maar ik hou de randen dus lager dan het midden, als een hoopje dus.

Daarna gaat er een laag houtsnippers overheen. Of eigenlijk, ertussen. Om de spleten op te vullen. Op dit moment dacht ik namelijk opeens dat ik misschien wel een enorm muizenparadijs aan het maken was.. Daar zit ik niet zo op te wachten maar de toekomst zal moeten uitmaken of ik me voor niets zorgen heb zitten maken. (Overbuurvrouw Irene, ook een permacultuur-liefhebster, was zo lief om foto's in actie te maken. Anders kan ik nooit bewijzen dat ik dit echt allemaal helemaal zelf doe natuurlijk!)

Om zoveel hout makkelijker te laten composteren (verteren) is het slim wat extra stikstof toe te voegen. Ik strooide er o.a. bloedmeel overheen en eigengemaakte kippencompost als stikstof-gift. En waterde vervolgens alles goed in. Ongeveer 5 volle gieters water zijn over het hout gegaan om ze goed vochtig te maken voor de volgende stap kwam.

Een flinke laag vers snoeihout ging er overheen. In dit geval veel twijgen van m'n appelboom, want die gaat er toch in de herfst helemaal uit. Maar ook uitlopers van de druif en van de komkommer. En wat pompoenblad en toppen van de bladspinazie. Zolang er maar geen zaad inzit is het in principe bruikbaar. Deze verse laag zal lekker gaan broeien.

Vervolgens gaat er een flinke laag verteerde mest en compost overheen. (Weer dank Irene, voor het maken van de foto.) Tegen deze tijd was ik trouwens al behoorlijk moe van al het sjouwen en slepen en spitten en verplaatsen...Een soort boot-camp..Maar het einde is bijna in zicht!

De oorspronkelijke aarde gaat er nog overheen. Ik had 7 kruiwagens, maar die kreeg ik er niet meteen allemaal op, vanwege de vorm rolde het er op een gegeven moment te makkelijk vanaf. Ook ondanks flink aanstampen. De massa die eronder zit is natuurlijk ook nog behoorlijk flexibel door die verse takken. Dat zal met de tijd wel een beetje verder gaan inzakken en steviger worden.
Maar erg is dat niet trouwens, die extra grond kan ik ook makkelijk elders in de tuin gebruiken.
Genoeg voor één dag. Heb de hoop afgedekt met plastic zeil tegen de harde regenbuien die voorspeld werden.

Want zo kaal kun je de hoop natuurlijk niet laten liggen. Het moet beplant worden om wegspoelen van voedingsstoffen en aarde tegen te gaan. Alleen, je moet het bed óók even de tijd geven om te settelen en in te zakken. Het is sowieso slim om er niet meteen gewassen op te zetten die veel stikstof vragen (zoals kolen bijvoorbeeld) omdat het verteren van het hout in eerste instantie nog veel stikstof vraagt.
Niet zo erg dus dat we al redelijk op het eind van het seizoen zitten. Ik plant er binnenkort dus maar wat groenbemester op (phacelia en klaver) die het bed nog wat meer zullen helpen met de stikstofbehoefte en ga er dan verder in het voorjaar wel echt mee aan de slag.
Zal dan later nog even stilstaan bij het nieuwe hügelbed als we in September het herfstwandelingetje door de moestuin gaan maken. Als het goed is heeft ie dan al een groen vachtje!

Erg blij met m'n nieuwe eivormige bedje!

C: Doe het zelf: Mosterd

Bij ons in huis liggen de smaken niet helemaal op één lijn. Zo is m'n man niet zo'n fan van scherp en pittig. (Schimmelkazen weigert hij pertinent, maar ook geitenkaas is vaak al teveel van het goede. Mierikswortel en pepertjes idem en helaas óók mosterd.) Ik daarentegen hou er wel van op z'n tijd, maar eet het sinds we samenwonen dus veel minder dan daarvoor. Zo gaat dat kennelijk, uit gemak eet je toch de dingen die je alletwee lekker vindt.
Maar daar is inmiddels verandering in gekomen sinds ik de afgelopen maanden met m'n allergeen-vrije dieet zit (glutenvrij, koemelkvrij, sojavrij, eivrij) en dus vaker toch al met aparte pannen voor ieder in de weer ben. Zo zoetjes aan vinden de scherpere smaken hun weg terug in mijn gerechten, allemaal blij!

Vandaag een blogje over de mosterd want dat is zo makkelijk om zelf te maken, en ook leuk want het is net een beetje toveren. Je kunt het zo mild of scherp maken als je zelf wil... als je tenminste wat foefjes kent.

Mosterd-foefjes, wat moet je weten:

• Mosterd wordt gemaakt met mosterdzaadjes en daar zijn 3 soorten/kleuren van. De gele (of witte) mosterdzaadjes (Sinapsis alba) zijn het mildst. De bruine mosterdzaadjes (Brassica juncea) zijn al wat pittiger en de zwarte mosterdzaadjes (Brassica nigra) zijn het heetst. De keuze welke kleur zaad je neemt bepaalt al voor een groot deel hoe je mosterd gaat uitpakken. Nu moet ik wel zeggen dat zwarte mosterdzaadjes over het algemeen amper gebruikt worden in het mosterd-maken, te scherp. Gele en bruine zaadjes (of het poeder ervan) zijn ook veel makkelijker te koop. (Toko's hebben vaak grotere verpakkingen en zijn relatief goedkoper dan de kleinere zakjes uit de gewone supermarkt.)

• Feitelijk heb je voor het maken van een heeele simpele mosterd alleen mosterdpoeder en water nodig. Pas als de mosterdzaadjes gekneusd of gemalen worden komen de inwendige werkzame stoffen vrij, en die reageren met het water wat de typische pittige mosterdsmaak teweeg brengt. Koud water triggert deze chemische reactie, hitte tempert het. Dus als je in je recept gebruik maakt van koud water dan wordt de mosterd pittiger dan als je kiest voor warm/heet water. Ook als je klaar bent met alle ingrediënten en het mengsel dan nog even verwarmt, voor het in het potje gaat, wordt de mosterd milder.

• De chemische reactie tussen het mosterdpoeder en het water is een vluchtige reactie dat niet lang standhoudt. Door een zuur (zoals azijn) aan het mengsel toe te voegen 'stabiliseert' de reactie van dat moment en zal de smaak daarna niet meer verflauwen. Het moment waarop je het zuur toevoegt geeft je dus speling in de scherpte van de mosterd. Je kunt dat meteen tegelijk met het water doen voor een milde variant, of de chemische reactie tussen het mosterdpoeder en het water even de tijd geven om op volle kracht te komen, dat gebeurt meestal na 10-15 minuten.

• Mosterd is niet meteen op smaak. Er kunnen wel allerlei ingrediënten worden toegevoegd om de mosterd verder 'op smaak' te brengen, maar de kern van de mosterd zelf heeft tijd nodig om te ontwikkelen. Voor de ongeduldigen onder ons minimaal 12 uur, maar een paar dagen is eigenlijk beter voor het dus echt te beoordelen is. In eerste instantie is het te bitter en niet echt lekker. Maak mosterd dus op tijd. Schrijf goed op wat je hebt gedaan want het kan dus wel een paar pogingen duren voor je een echt lekker recept te pakken hebt met al die variabelen.

Mosterd-tips uit eigen ervaring:

Ik wil mezelf niet meteen als de grootste mosterd-expert profileren, maar ik heb er in de loop van de jaren al wel een aantal potjes opzitten. Een paar tips.

• Een elektrische koffiemolen is heel erg handig als je zelf hele zaadjes wil vermalen. Heb je die niet koop dan liever meteen mosterdpoeder want in een gewone keukenmachine is het haast onmogelijk droge hele zaadjes tot poeder te krijgen. Er is trouwens wel de mogelijkheid om de hele mosterdzaadjes een paar dagen (minimaal twee) in water te weken zodat ze zachter worden en wel makkelijker in een blender zijn te pureren. Je moet dan wel nóg eerder je mosterd voorbereiden eer het eetklaar is uiteraard.
• Je kunt smeuïge mosterd maken (van alleen het poeder) of grove mosterd (dan zitten er ook hele of licht gekneusde zaadjes tussen.) Zelf vind ik smeuïge of grove mosterd lekkerder als je een mix van gele én bruine zaadjes gebruikt, dat smaakt minder vlak. Voor een smeuïge mosterd maal ik een mix van geel en bruin tot een poeder (meer geel dan bruin) en voor een grove mosterd gebruik ik vaak geel mosterdpoeder met gekneusde bruine zaadjes.
• Er kunnen allerlei ingrediënten bij om de mosterd karakter te geven. Zelf vindt ik een beetje honing erbij erg lekker, maar het kan haast van alles zijn. Verse of gedroogde kruiden (dille, dragon, rozemarijn, karwij etc.) gesnipperde knoflook of mierikswortel, een sjalotje of uitje, tabasco, worcestershire saus, noem maar op. Zelfs vruchten worden wel eens gebruikt. Ook de azijn die je gebruikt kan verschillen. Vaak wordt witte wijnazijn gebruikt, maar appelciderazijn, rode wijnazijn of azijn geïnfuseerd met kruiden kan ook.
• In principe is mosterd haast oneindig houdbaar. Maar voor de zekerheid plak ik er zelf wel een uiterste houdbaarheidsdatum op, aangezien het zelfgemaakt is in een gewoon keukentje. Een half tot één jaar is geen probleem. Op het etiket schrijf ik altijd wanneer de mosterd is gemaakt. De maand en het jaartal.
• In de winkel is mosterd trouwens vaak veel geler van kleur. Dat komt omdat er een klein beetje kurkuma (geelwortel) aan wordt toegevoegd en dit is puur voor optische redenen. Als je zelf wat kurkuma wil toevoegen gebruik dan niet teveel want de smaak gaat al snel overheersen. 

Aan de slag:

Dit is een voorbeeld van een recept zoals ik het wel eens maak. Een grove honing-mosterd, niet te scherp en een beetje zoet. Op internet zijn er natuurlijk allerlei varianten te vinden dus kijk wat je zelf lekker lijkt. Misschien helpen de stappen hieronder je alvast op weg.

In een elektrische koffiemolen maal ik ongeveer 70 gr. geel mosterdzaad tot poeder. (Dat is ongeveer 7 eetlepels). Dat duurt maar een paar seconden trouwens, dat malen.

In een vijzel kneus ik 4 eetlepels bruin mosterdzaad. Dat doe je door zachtjes te drukken en draaien, niet door te stampen want dan vliegen de zaadjes alle kanten op, net vlooien. Het lijkt op bovenstaande foto alsof er ook geel zaad bij zit, maar dat is niet zo. Dat is het binnenste van het bruine zaad.

De gekneusde zaadje gaan bij het poeder in een grotere kom en daar komt ongeveer 100 ml. water bij. Ik gebruik redelijk heet water want wil de mosterd wat milder maken.

Op het moment dat het water erbij gaat en het mengsel goed doorgemixt is, hou ik de tijd in de gaten door een kookwekkertje op max. 15 minuten te zetten. Dit hoeft niet. Als ik de mosterd helemáál mild wil hebben las ik geen wachttijd in maar ga gelijk door met de volgende stap. Persoonlijk vind ik het echter wel makkelijk om tussendoor wat tijd te hebben, om bijvoorbeeld het potje alvast te steriliseren of de volgende stap klaar te zetten.

In een ander kommetje mix ik 3 eetlepels azijn (nu witte wijnazijn geïnfuseerd met vlierbloesem, (zie hier)) met 3 eetlepels honing en 1 theelepel zout. Dat zout werkt als smaakversterker en conserveermiddel. En giet dat erbij als het kwartier voorbij is. (In deze fase kun je eventueel ook extra ingrediënten, zoals kruiden, gaan toevoegen.)

Nog even goed doorroeren zodat alles één geheel wordt..

..en het kan in een gesteriliseerd potje. Klaar ben je! Of nou.. een paar dagen geduld voordat je het dus lekker kunt gaan eten..dat wel.

Het recept op een rijtje:

-70 gr. geel mosterdpoeder

-4 eetl. bruin mosterdzaad (licht gekneusd)

-100 ml. water (koud of warm)

Samen mengen tot een pasta en eventueel 10-15 laten rusten om op volle sterkte te komen

-3 eetl. azijn (opt. rode, witte wijnazijn/ appelciderazijn)

-3 eetl. honing (kun je ook weglaten, minder zoet)

-1 theel. zout

-Optioneel max. 1 theel. kurkuma voor de gele kleur. (Heb ik nu niet gedaan.)

Zelf mosterdzaad kweken?

(Voor de moestuinders onder jullie.) Dat kan! Vooral het gele mosterdzaad wordt verkocht en gebruikt als groenbemester. Het kan redelijk laat (t/m september) gezaaid worden en dat is voor een groenbemester handig want dan hou je geen bruikbare grond bezet tijdens het groeiseizoen..maar niet als je zaad wil, dan zul je echt vroeger (april) moeten zaaien voor zaadoogst in september. (Hou er trouwens rekening mee dat gele mosterd niet opgevolgd kan worden door koolgewassen vanwege gevoeligheid voor knolvoet.) De plant zelf kan niet tegen vorst en vriest bij het minste nachtvorstje al dood.

M: vakantie-inspiratie uit Frankrijk

 

Net terug uit de Cevennen, met dorpjes als hierboven en soms nog veel kleiner, was het weer genieten in een gebied dat nog uit weinig toerisme bestaat. We reden daar rond en vroegen ons soms daadwerkelijk af waarom mensen nu net daar nog een huis hadden gebouwd. In the middle of nowhere, wat prachtig is voor een vakantie of in de zomer, maar wat misschien toch wat anders wordt in de herfst en winter met regen, onweer of sneeuw. Wel had iedereen als het ook maar even kon een eigen moestuin. Niet mooi aangelegd, vaak met plastic greenhouses en recht toe recht aan. Duidelijk om zoveel mogelijk opbrengst te krijgen. Veel mensen die aan huis al een stalletje hadden met eigen oogst die ze verkochten. Meer dan eerdere jaren en wat ons verteld is dat ook de crisis daar flink had toegeslagen en dat de mensen wel moesten. Maar ook in elk piepklein dorpje stond eens per week een groentemarktje. Een sociaal gebeuren waar mensen uit de weide omgeving echt hun inkopen deden en waar wij graag stopten als we er een zagen. 

En dan de spullen die ze verkochten, de mensen waren erg vriendelijk en behulpzaam, het zag er zo mooi uit, het rook heerlijk, het smaakte al erg goed als we het zelf op ons campingstelletje klaarmaakten, en de keren dat we bij een echte franse (thuis)kok hadden gegeten was het voortreffelijk. Echte producten, zo voelde het, gevoed met veel zon en liefde.

 

 

Een moestuin was al leuk, maar nu heb ik er even weer meer zin in! Vandaag gaan kijken hoe het met mijn eigen moestuin staat na 3 weken zon en regen hier,  hoe akelig groot de courgettes zijn geworden, of een moestuinbuurman de coloradokever de baas is gebleven, of er nog bramen staan die een andere buurman mocht plukken zolang wij weg waren, de bonen, de prei, de sla, bloemkool, bietjes en... Oh, ik ga gauw kijken!

C: Mid-zomer moestuin

Maf, ik besef me nu ik dit schrijf pas dat 'mid-zomer' eerder lijkt te verwijzen naar de mid-zomer van mid-zomernacht, de zonnewende. Maar dat valt juist helemaal aan het begin van de zomer, en niet in het midden!! Dus een beetje verwarrend is het misschien wel. In dit wandelingetje door de moestuin heb ik het echter over het midden van het zomerseizoen, begin augustus. We zijn op de helft al lijkt het er met al deze regen eerder op alsof we al een klein beetje op het eind van de zomer zitten, herfstig en nat. Niet de meest zonnige foto's dus. Het is niet anders.
In deze reeks is het 't vierde wandelingetje van het jaar, begonnen in de lente, mid-lente, zomer en nu dus mid-zomer. Hoe staat de moestuin er nu bij en ben ik nog iets opgeschoten?

Kleine terugblik naar anderhalve maand geleden en nu. Wat opvalt is dat de tuin een stuk voller is geworden. De warme zomerzon en de enkele frisse regenbuien tussendoor hebben de tuin in een groeispurt gejaagd. Het was haast niet bij te houden! Veel van m'n werkzaamheden beperkten zich tot het bijhouden van het onkruid en het oogsten van alle gewassen. Het was vaak ook te warm om meer te doen eigenlijk.
Toch is de tuin niet op haar volst nu, er zijn alweer gaten gevallen op plekken waar de oogst al weggehaald is. Daar moet nog iets nieuws komen, een tweede (soms derde) beplanting of een groenbemester.

In het linkerstuk liggen de rotatiebakken met de klassieke groepen. Peulgewassen, aardappelen, wortelgewassen, vruchtgewassen, bladgewassen, koolgewassen en aardbeien. Het merendeel kwam laat op gang vanwege de gulzige slakkenvraat deze lente en het feit dat ik pas laat ging uitplanten vanwege alle drukte. Dus wellicht had er wat meer oogst vanaf kunnen komen maar eigenlijk vind ik het allang prima zo. We hebben meer oogst dan we bij kunnen houden en verder is er weinig last van vogels of ziekten dit jaar.
En er is een hek gekomen! Het staat nog niet helemaal officieel vastgeschroefd, maar het staat er alvast! Best een groot lomp ding van ruim 3,5 meter, maar ik kon 'm gratis meenemen en heb 'm helemaal in m'n eentje in m'n handige autootje naar de volkstuin weten te verslepen. Een zweetklusje wel maar wat een voldoening! Ik vind 'm prachtig bij de tuin passen en het lijkt meteen meer 'af'.

Het rechterstuk ziet er heel wat leger en opener uit. Helemaal vooraan hadden de knofloken gestaan en nadat die eruit gingen ben ik de grond weer gaan opschonen en afdekken in voorbereiding voor een volgend project. Namelijk het maken van een hügelbed, de eerste stappen zijn inmiddels al gezet (Daar ga ik gauw veel meer over vertellen, even geduld nog.)
De middelste bak van de 'kruidentuin' is ook weer een stuk leger. Dat stond helemaal vol met wilde planten van een bijenmengselmix. Waren de bijtjes vroeg in het seizoen heel blij mee want het zoemde en leefde er tierig. Maar om te voorkomen dat de mix zich massaal zou uitzaaien heb ik het, voordat het zaad ging schieten, weer weggehaald. Ik zet er nu zolang wat extra koolgewassen in, voor winter-kippenvoer! Er bloeit inmiddels ook meer dan genoeg ander spul voor de bijtjes!

Nog steeds aan de rechterkant, maar nu achter de 'kruidentuin' is de groeispurt het ergst ingeslagen. Kijk maar eens hoe het er een dikke maand geleden ook alweer uitzag:

Niet te herkennen toch? De pompoenen kruipen overal tussendoor en overwoekeren de maïs helemaal. Ook de dubbele compostbak is amper nog te zien of te bereiken! Hier en daar steekt een pompoen-armpje zelfs het pad al over. Ik laat ze lekker gaan. Je kunt pompoenen snoeien zodat ze wat meer binnen de perken blijven en ook minder, maar grotere, vruchten geven. Maar ik heb liever meer en kleinere pompoenen dus ik laat ze lekker woekeren.
Achter de pompoenen staan de tomatillo's, aardperen en de boomspinazie te pronken. Ze onttrekken de mooi beschilderde kas haast uit het zicht, maar die extra schaduw is niet erg. Er komt meer dan genoeg zonlicht van boven.

En in de kas zijn de beschilderingen nog steeds goed te zien. Tomaten, paprika's, aubergines en komkommer staat erin. En eigenlijk geeft alleen de komkommer nog geen vruchten, terwijl die het vorig jaar juist zo goed deed. Ach ja.. het was sowieso al geen komkommertijd deze zomer!

Tot slot het stukje links naast de kas, waar de herfstframbozen staan. Daar is het nu volop oogsten! En elke keer gaan er ook wat koolblaadjes mee naar huis voor de kippen. Vinden ze superlekker, net als wat bietengroen. Die palmkolen hebben een tijd onder gaas gestaan om ze te beschermen, maar dat had ik vervolgens weer nodig voor de preiplantjes. Het is soms rouleren met de spullen die je hebt in de hoop dat het allemaal goed gaat.

Conclusie:

Ik ben eigenlijk heel tevreden met m'n mid-zomer moestuin dit jaar. Al is er nog stééds geen koude bak gekomen zoals op m'n to-do-lijstje stond. (De zoete aardappelen staan nu dus maar in m'n eigen achtertuintje waar ze hopelijk ook gelukkig zijn.) En er is ook nog geen hekje voor het linkerdeel van de tuin, of zelfs een poortje. Ook heb ik al tijden een prachtig opknap-bankje in de wacht staan waar ik nog geen seconde naar omgekeken heb.. en is het aanpakken van de wildernis achter de kas sowieso al naar de herfst of naar volgend voorjaar verschoven. Te warm, te loom, te laks.
Loslaten is ook een kunst! De zomer is zo heerlijk relaxt verlopen en dat is puur genieten. Om de zoveel dagen fietste ik via bospaadjes en langs oude boerderijtjes naar de volkstuin. Daar deed ik dan een inspectierondje. Een beetje snoeien, dieven, opbinden, uittrekken, schoffelen, water geven, mesten.. net wat nodig was. Even bijkletsen met de buurtuinders, en dan de oogst van de dag verzamelen. Een beetje voor mezelf, een beetje voor de kippen, een beetje om weg te geven of te ruilen. Met een volle fiets weer richting huis (waar de kippen al héél snel een pavlovreactie ontwikkelden.."fiets staat gelijk aan lekkers" haha)
Het harde werken is weer voor andere tijden. Als het weer weer wat koeler (wel droger) en het leven gestructureerder wordt. Zo houdt ik mezelf voor ; )

C: Groen Berlijn

Net terug van een lang weekend Berlijn. Het was m'n eerste bezoek en ik wilde het al een hele poos want ik hoorde er zoveel positieve verhalen over. Nu is een lang weekend natuurlijk veeeeel te kort, toch kun je in die korte tijd een hele hoop dingen zien want het is zo divers en bruisend daar! Veel cultuurhappen stond op het programma, maar óók een beetje moestuinen. 

Pardon? Moestuinen midden in Berlijn? 

Jawel! En ook een beetje permacultuur zelfs. Kijk maar..

Prinzessinengarten

Een mooi initiatief is deze stadstuin op Moritzplatz, Kreuzberg wat nu al 5 jaar bestaat. Een stuk vrijstaand terrein van 6000 m2 is daar omgezet in een gigantische groene oase midden in de stad. Het heeft een mobiele opzet dus alles wordt verbouwd in kisten, potten, zakken etc. Flexibel én onafhankelijk, want je bent niet gebonden aan de plaatselijke (vaak vervuilde) stadsgrond.

Het is een openbare plek waar je ook terecht kunt voor een hapje en een drankje (van o.a. verse oogst uit de tuin), workshops of het winkeltje (boeken, planten, zaad etc.) En toen wij er rondliepen was er ook het maandelijkse recycle-project aan de gang. Mensen die daar ter plekke aan het werk zijn om spullen en materialen te recyclen in nieuwe producten. Een erg gezellige en ongedwongen sfeer hing er daar. We hebben er dus ook een poosje rondgehangen, plantjes en mensen kijken, bietensapje drinken, uitrusten en bijkomen. En als je bijgetankt bent stap je zo Berlijn weer in!

Eerste impressie bij de entree

Irrigatie-systeem voor de vele bakken met groen

Talloze bakken met de waterslangen van het irrigatiesysteem

Aardappelplanten in zakken en een recycle-kas met tomaten

Allerlei klimgroenten en  hun gerecyclede ophangsystemen van pellets.

Buizensysteem met aardbeiplanten

Het planten-winkeltje

De eerste 'schoonmaakploeg' van het restaurant, blije musjes!

Insectenhotel voor de solitaire bijtjes

Eigen honingbijtjes op het terrein, zowel in kasten als in een holle boomstam.

Zeker de moeite van een bezoekje waard als je er toch bent en iets anders wil dan de talloze cafeetjes daar! Lees meer op hun website. (Klik hier voor de link)

Café Botanico

Een ander leuk bezoekje is dat aan café Botanico. Een klein en informeel eetplekje waarbij vooral gekookt wordt uit eigen permacultuur-tuin. Die desbetreffende tuin ligt een stukje verder naar achteren en kun je (op verzoek) ook bekijken. Tenminste, ik mocht er rustig in rondlopen, al las ik op de site dat ze er officiële tijden voor hebben (maar dat is dan misschien voor mensen die daar niets eten?)  Ik at er trouwens de "Garten-Teller" van het menu, het tuin-bord. Groener is het in Berlijn volgens mij niet te krijgen! Vol met linzen, kikkererwten en bonen aangevuld met seizoensgebonden tuingroen. De rest van de gerechten zijn meer Italiaans.

Het informatiebord bij de ingang van de achtertuin

In eerste instantie lijkt het één wildernis

Maar al gauw zie je slingerpaadjes de diepte van de tuin inlopen

Naar rustieke hoekjes vol groenten en kruiden

Alle plantjes hebben een bordje erbij staan

Met daarop naam en toepassing van de desbetreffende plant. Hier een aromatische kervel.
(Für deftige Suppen staat er op deze. Deftige soepen? Haha, nee daar bedoelen ze stevige soepen mee.) 

Ook hier hebben ze eigen honingbijtjes in de tuin. Vreemd genoeg geen kippetjes, die miste is een beetje.

En een kikkerpoeltje waar de regenpijpen op uitkomen. 

De tuin ligt verstopt en verscholen achter de hoge gebouwen. De omgeving laat verder niet vermoeden dat er zo'n paradijsje aanwezig is, een echte verrassing! Lees meer op hun website (Klik hier voor de link)

Dusss, mocht je toevallig nog een reisje naar Berlijn plannen en je hebt ruimte voor een vleugje ongedwongen groen erin, naast alle andere geweldige dingen die de stad te bieden heeft? Dan zijn dit mijn bescheiden aanraders. Je weet nooit of het ooit van pas komt toch?