C: Workshop: Destilleren

Afgelopen weekend heb ik een workshop (stoom)destillatie gevolgd. (Niet verwarren met distilleren trouwens, want dan heb je het over het stoken van alcohol!) Destilleren is een methode om etherische oliën en hydrolaten (bloemenwaters) te maken en aangezien ik veel met etherische oliën werk (bij het zeepmaken, schoonmaken, sfeermaken, etc.) én me inmiddels wel een half kruidenvrouwtje kan noemen, paste dit heel mooi in mijn straatje. Dat wil zeggen, hydrolaten heb ik al wel vaker gemaakt, dat kan vrij eenvoudig thuis in je eigen keukentje,  maar etherische olie....dat is even andere koek.

Vorig jaar had ik mezelf in een hele gulle bui al een destilleerketel cadeau gegeven. Dat wilde ik al zooo lang, maar vanwege de prijs stelde ik het steeds maar uit, afwachtend of daarmee ook de interesse vanzelf zou wegebben. Maar nee, integendeel juist. Dus uiteindelijk kwam dan toch op een mooie winterdag het bestelde pakketje uit Portugal binnen. Een heuse ambachtelijk gemaakte alambiek van 10 liter, handgeslagen koper, prachtig vakmanschap. Alleen... nu de kennis nog om het op een goede manier te gebruiken! (Ik heb 'm zelfs nog niet helemaal in elkaar gezet.)

Voor informatie hoef je eigenlijk niet lang te zoeken. Vrij snel kom je al uit op de blog "In de koperen ketel" van Henk Ploeger. Daar is al heel veel theorie te vinden over stoomdestillatie en het maken van je eigen etherische olie. Maar, nog leuker, hij geeft ook workshops! En dan ook nog zowat om de hoek, in ons eigen Brabant! Dus daar hoefde ik niet lang over na te denken, zo'n kijkje in de keuken van een geoefende destilleerder. Afgelopen weekend was het dan ook eindelijk zover. De workshop "Lavendel (Lavandin) destilleren"!

In de achtertuin van Henk, extra overspannen met zeil vanwege mogelijke regenbuien die gelukkig nooit kwamen, stonden de spullen al klaar. Met 6 andere deelnemers was het naar zijn zeggen de eerste keer dat de mannen in de meerderheid waren. Een mooi divers clubje. Henk had verschillende destilleerapparaten staan, van koper, rvs en glas.. En ik had natuurlijk gehoopt dat we in zijn koperen ketel zouden gaan destilleren, zodat ik daarvan de kunst kon afkijken, maar vanwege gemak en formaat werd het de rvs-ketel. Het principe werkt overigens precies hetzelfde.

1. De ketel moet een warmtebron hebben. Dat kan (als het formaat van de ketel het toelaat) je fornuis zijn. Of zoals hier via een gasbrander met losse pit buiten. Of, helemaal ambachtelijk, op een kampvuurtje. (Dat laatste geeft wel iets meer regelwerk tussendoor, qua warmteverdeling.)
2. De grote ketel is het vat waar de plantmaterialen ingaan. Binnenin dit vat zit onderop eerst een laag water (hier 20 liter!) en een stuk daarboven hangt een rooster. Op dat rooster ligt een gaasdoek waar (ruim 3 kilo) gedroogde lavendelbloemen op gestort liggen. Het is heel belangrijk dat het plantmateriaal het water niet raakt maar dat alleen de stoom van dat water in contact komt met de lavendelbloemen. Het uiteindelijke product wordt daar zuiverder van omdat zo plantbestanddelen niet oplossen in het kookwater maar meteen door de stoom daarvan weggevoerd worden om elders te condenseren.
3. Die hete stoom stijgt dus op en neemt onderweg de bestanddelen van de lavendel mee. Om niets van die stoom te verliezen is de deksel hier afgesloten met aluminiumtape. (Van oudsher werd dat met een roggepapje gedaan.) Eenmaal boven kan de stoom dan alleen maar de kant van de schuine buis op, die richting de koeling leidt.
4. De ketel waarin gekoeld wordt is gevuld met water waar de buis (waar het stoom inzit) spiraalsgewijs in naar beneden loopt, en die vooraan onderin de ketel naar buiten een afvoer heeft. Het koelwater is overigens niet koud, gek genoeg, maar bovenin redelijk heet, in het midden lauw en beneden koel. Zo kan de stoom geleidelijk koelen en wordt het niet "plakkerig". Rechts van de koelketel zie je onder en boven een kraantje zitten, daarop zit de aan- en afvoer van een tuinslang gekoppeld die eventueel wat koud water van onderaf kan aanvoeren als het koelwater te heet wordt.
5. Ongeveer 10 cm. van de bodem af zit aan de voorkant de afvoer van de spiraalbuis. Daar druppelt vervolgens het gecondenseerde stoomwater (waar etherische olie in meegenomen zit.) naar buiten waar het wordt opgevangen. Henk gebruikte hier een zogenaamde Florentijnse vaas voor. Een glaswerk dat de etherische olie makkelijker van het gecondenseerde stoomwater kan scheiden (doordat de olie op het water blijft drijven en zo af te gieten is.)
   
6. Het vocht wat onder het drijvende olielaagje uit die Florentijnse vaas druppelt (bij de linker foto boven) en in een grote rvs kan wordt opgevangen, is het stoomwater zonder de etherische bestanddelen. Oftewel het pure hydrolaat (of bloemenwater). Als je destilleert kun je dus zowel etherische olie als hydrolaat 'oogsten'. 

Uiteindelijk wordt de vloeistof uit de afgegoten Florentijnse vaas (dus vooral de achtergebleven etherische olie met vaak nog wel een klein beetje hydrolaat) overgegoten in een scheitrechter, die kan ook het laatste beetje hydrolaat-water afvoeren. Van daaruit wordt de etherische olie gefilterd en in flesjes gevuld en afgetapt.

En ziedaar, anderhalf uur later stond daar ons eigen gebrouwen potje  'Lavandin' etherische olie klaar, 10 ml.! Nog een maandje laten narijpen en het is klaar voor gebruik!

De opbrengst voor Henk was trouwens groot. Groter dan hij zelf verwacht had. Dat kwam omdat hij dit keer voor het eerst met gedroogde lavendelbloesem werkte en niet met vers plantmateriaal waar ook altijd wat van stengels en bladeren bijzit, en meer vocht. (Bij lavendel kan dat trouwens, van de gedroogde vorm uitgaan. Dat is niet bij alle planten zo).

Naast het hele proces van lavendelolie maken gaf de workshop ook wat theorie en praktijk over etherische olie en destilleren in het algemeen met zich mee. Zoals informatie over welke planten geschikt zijn, hoe ze hun etherische olie aanmaken, opslaan en afgeven. Wat precies de samenstelling en geur beïnvloedt. Hoe je geur zou kunnen analyseren en omschrijven.

We kregen een hele hoop verschillende soorten lavendelolie te ruiken, om de verscheidenheid te vergelijken en proberen te omschrijven. (Oef, en het rook sowieso al zo lekker naar lavendel intussen. Eigenlijk was het een wonder dat we nog een beetje alert bleven na zoveel rustgevende geurtjes om ons heen!) Er waren daarnaast ook meerdere geursessies over het verschil tussen een complete etherische olie en een enkel geïsoleerd bestanddeel daarvan. Erg interessant om daar je neus eens in te kunnen steken.

Enigszins 'beneveld' weer richting huis. Met een hoofd vol luchtjes.

De volgende dag kregen we nog een flinke syllabus in de mail met een hoop van de theorie daarin beschreven. En de link naar Henk's verslag van deze middag. Klik hier.

Een aanrader dus, zo'n workshop etherische olie destilleren.

Voor degenen die liever eigenhandig aan de slag willen zal ik deze week trouwens nog het doe-het-zelf-verhaal posten over het maken van een  hydrolaat (dus het bloemenwater) in je eigen keuken. Dat is helemaal niet zo ingewikkeld en een leuk handigheidje om eens uit te proberen en daarna te gebruiken. (Een hydrolaat is overigens niet hetzelfde als water waar druppeltjes etherische olie inzitten, zoals je misschien zou denken. De samenstelling is heel anders. Daar zal ik dan ook over schrijven.)

Ik doe het dan trouwens niet met lavendel, want na deze workshop was het helemáál duidelijk, een hydrolaat van lavendel ruikt eigenlijk helemaal niet zo lekker. Niet frissig zoals de etherische olie, maar eerder muffig. Dus in plaats daarvan ga ik m'n muntplanten eens flink toppen voor een munt-hydrolaat. 

Hmmmm, lekker fris....stay tuned!

Update..Voor het zelf maken van hydrolaat: klik hier