C: Onderhoud van de wormentoren.

Zeven jaar geleden kocht ik voor mezelf een wormentoren om zelf GFT te kunnen composteren in m'n eigen achtertuin. Destijds had ik nog geen volkstuin en op deze manier probeerde ik toch een soort van klein kringloopje te creëren met de minimale moestuinruimte die ik in m'n eigen achtertuin tot m'n beschikking had. En hoewel ik inmiddels al jaren wél een grote volkstuin heb gaat het eigenlijk nog steeds zo. De moestuinbakken (à 2,5 m2) aan huis krijgen hun compost van deze wormen (en een beetje van de kippen). De volkstuin heeft eigen compostbakken ter plaatse.
Het biologische afval wat hier uit de keuken komt wordt onderling verdeeld. Sommige dingen gaan naar de kippen, sommige worden opgespaard in een emmer voor de compostbakken op de volkstuin, en een gedeelte gaat naar de wormen. Zo blijven we lekker bezig.

Hoe werkt een wormentoren?

Ik heb een toren van "The Worm Works". Die bestaat uit een basiselement met een kraantje en daarnaast 3 vierkante stapelbakken en tot slot een deksel. Die stapelbakken hebben onderin een open raster die het vocht doorlaat en de wormen de mogelijkheid geeft tussen de bakken te migreren.
In de praktijk begin je met één stapelbak bovenop het basiselement. Daar maak je een startplek van vochtig materiaal en zacht voedsel en van daaruit voeg je steeds nieuw afval toe, tot de bak na verloop van tijd vol is. Uiteraard is de bak dan nog niet volledig verteerd dus zet je er een nieuwe stapelbak bovenop en gaat die vullen. Uiteindelijk verhuizen de wormen gaandeweg een verdieping hoger. Zo kun je nóg een stapelbak toevoegen en op een gegeven moment de onderste bak gaan oogsten.
Het vocht wat bij deze vertering vrijkomt (feitelijk pierenpies) sijpelt naar het onderste element en kun je aftappen. Dit vocht is uitstekende voeding om verdunt voor je planten te gebruiken.
Sowieso zeggen ze van wormen, in tegenstelling tot andere dieren, dat wat er uit hun achterste uitkomt rijker en van meer waarde is dan wat er aan de voorkant ooit inging. Iets in hun spijsvertering zorgt voor een sprankje magie. Mooier kan niet.

De oogst en schoonmaak:

Vandaag vond ik het hoog tijd om de wormentoren weer eens schoon te maken. Doorgaans doe ik dat eens per jaar. Afhankelijk van wanneer er een bak verteerd genoeg is om te oogsten.

Ik merkte nu vooral ook dat er meer wormen omhoog kropen en langs de rand van het deksel gingen zitten. Nu is dat in kleine mate geen probleem, maar als ze het massaal gaan doen dan is dat een teken dat ze het niet prettig hebben. Vaak omdat het té droog of té vochtig wordt. Dat wilde ik voorkomen. Tijd om de toren eens goed te inspecteren en opnieuw op te zetten, ook al had ik op dat moment nog steeds een stapelbak over om te gebruiken.
Trouwens, je ziet hierboven de paarse compostwormen (Eisenia fetida oftewel tijgerworm) maar ook witte kleine wormpjes. Die laatste heeft m'n man geïntroduceerd als fokwormpjes voor z'n kleine salamandertjes. Die twee kunnen prima naast elkaar bestaan. Die paarse wormen schijnen niet zo lekker te zijn. M'n kippen zijn er ook niet dol op. Normaal gesproken heb je in een wormentoren dus alleen die paarse.

Oké, actie. Niets lekkerder dan met je blote handen in een compostbak te wroeten. Als ik het bovenste voedsellaagje een beetje weghaal zitten direct daaronder hele kluwen aan wormen. Die wil ik natuurlijk wel behouden, dus die bovenste laag met onverteerd voedsel en grote hoeveelheden wormen haal ik voorzichtig weg en leg die even apart in een emmer. De laag onder de bovenste laag bevat bijna alleen maar verteerd spul met minder wormen erin. De stapelbak eronder is helemaal verteerd. De bakken zet ik even apart.

Voor de schoonmaak maak ik eerst het basiselement schoon. Even goed doorspoelen zodat het kraantje goed doorloopt. Ik heb dat kraantje trouwens standaard open staan met een flesje eronder om het vocht af te voeren. Dat is wat makkelijker te controleren en zo zal er nooit een zwembadje ontstaan.

Onderin de eerste stapelbak leg ik altijd vliesdoek. Dit om te voorkomen dat er kruimels verteerd compost doorheen vallen die het kraantje verstoppen, maar ook om ervoor te zorgen dat er geen wormen doorheen kruipen die daarna maar moeilijk weer vanuit de loze ruimte terug kunnen. Ik wil dat hier alleen maar vocht doorheen kan. (De volgende stapelbakken krijgen nooit vliesdoek want dat zou het migreren van de wormen onmogelijk maken.)

Vervolgens komt in die eerste stapelbak een mix van de allerbovenste laag die ik net even apart had gelegd in een emmer (met de grootste hoeveelheid aan wormen erin en nog een beetje onverteerd voedsel van afgelopen maand) en een nieuwe startplek. In dit geval zijn dat aan repen gescheurde vochtige kranten en wat nieuw zacht voedsel. Je kunt ook vochtig kokospeat gebruiken. Wormen houden van donkere vochtige voedselrijke en rustige plekken. De kranten hebben even in het water gelegen maar zijn daarna goed uitgeknepen en uit elkaar getrokken. Vochtig is niet hetzelfde als nat!

Normaal gesproken ben je er dan eigenlijk al. Deksel erop en klaar! In die eerste bak kun je nu weer gaandeweg voedsel gaan toevoegen en de inhoud van de overige bakken gaan gebruiken om als oogst over je moestuinbakken te strooien.
Maar meestal laat ik die verteerde compost eerst nog een paar dagen open en bloot, dus zonder deksel, bovenop de onderste bak staan. Dit om de verteerde compost wat droger te laten worden maar vooral ook om de wormen die er nog wél inzitten de kans te geven naar de voedselrijke bak eronder te migreren.
Let wel, dit doe ik maar voor een paar dagen want ik wil natuurlijk niet dat alles gaat uitdrogen. De bak staat overigens ook nooit in de zon. Zolang het licht is zullen de wormen lekker weggestopt in de vochtige duisternis in de bak blijven zitten. 's Nachts gaat daarom wel het deksel erop. Het is een paar dagen je aandacht erbij houden, en nogmaals, het hoeft niet per se zo, maar voor mij werkt dit beter.

Zo, klus weer geklaard, lekker gevoel toch altijd weer. Alles schoongespoeld en klaar voor een nieuwe periode. Over een paar dagen gaat de bovenste bak eraf en de deksel er weer constant op.
Hier staat de toren direct bij de keuken-achterdeur onder een open afdak, onder een buitenaanrecht. Het is er schaduwrijk en rustig. In de winter, als de vorst intreedt, gooi ik er in eerste instantie een oude wollen deken overheen, maar als het erg vriezig wordt verhuist de toren tijdelijk naar de koele zolder. Zo houden we het al jaren samen uit, de wormpjes en ik. De meest gemakkelijke huisdieren in ons bestand!

C: Uitgepoetst

Het is inmiddels alweer een poosje geleden dat de einddatum van m'n Grote Zomer Poets verstreken is. 25 augustus had ik als eindstreep getrokken. Tijd voor een kleine terugblik over hoe het hele project bevallen en gelopen is.

Nou, zoals met bijna alles verloopt nooit iets helemaal volgens plan. Maar in dit geval kwam ik toch redelijk in de buurt. Gedurende de zomer was ik regelmatig toch echt wel bezig met opruimen, schoonmaken, repareren of verbeteren van allerlei klusjes in huis. Het was een zichtbaar proces, wat naarmate de tijd vorderde een steeds voldaner gevoel gaf.  Daardoor werd het eigenlijk steeds makkelijker. Niet altijd per se leuker, maar door alle voorgaande klusjes en het zichtbare effect dat die gaven werd het echt steeds makkelijker om je over allerlei opdoemend weerstand heen te zetten. Toch, zoals altijd, was een klein eindsprintje nog wel nodig om álles te halen.

Maar toen werd ik halverwege augustus ziek. Vervelende zomergriep compleet met koorts, snot en hoesten. Het kwam totaal onverwacht maar wel zodanig dat ik een poosje gevloerd was en met maar weinig energie weer opkrabbelde. Tegen de tijd dat ik weer enigszins vast op m'n benen stond kwam ik gevaarlijk dicht in de buurt van m'n eindstreep van 25 augustus. En die einddatum was ook nog eens behoorlijk vaststaand want een paar dagen daarná zou ik een tandvleestransplantatie ondergaan bij de paradontoloog met 2 weken compleet verbod op bukken en tillen tot gevolg. Leek me dus wel een natuurlijk einde van het hele project wat dan ook wel lang genoeg had geduurd. 
Wat nu in die laatste week gebeurde was dat ik me werkelijk te pletter heb gepoetst en uiteindelijk pas 10 minuten vóór vertrek naar de paradontoloog het dweiltje erbij neergooide. Heb het zoveel mogelijk tot de laatste druppel uitgeperst.

Vanwege het prachtige weer werd dat echter niet per se het opruimen van de zolder of het 'kantoortje' (Waarvan de meeste klussen nog op de lijst stonden) maar vooral het repareren van het kippenhok. (Wat niet op de lijst stond maar wel prioriteit kreeg.) Dat hok had in de loop van de tijd een lekkage gekregen doordat het dakgootje destijds nooit van een aflatend regenpijpje was voorzien en alle verzamelde regen dus tegen de wand aan kon waaien waar het bij heftige buien kon doorsijpelen. Natte plekken tot gevolg. Zo konden de kippen fatsoensgewijs niet nóg een natte winter door dus dat werd onherroepelijk het nieuw maar noodzakelijk projectje ter afsluiting van het grote project.

Niet alleen kwam er eindelijk een regenpijpje aan en werd alles schoongemaakt. Ook werden de naden opnieuw afgekit, de wanden van binnen opnieuw met eco-verf geschilderd, de buitenkant weer geïmpregneerd, de mestplank geschuurd en met Deense olie afgelakt, de ren uitgekamt, het stofbad weer van nieuwe diatomeeënaarde voorzien en de kippen in bad gedaan. Alles zag er weer uit als nieuw.

Kip Ophelia (oftewel Fopsje) moest door de lange droogtijden van de lijnzaadverf gedwongen buiten in de tuin haar eitjes leggen, wat ze niet erg leek te vinden. En ook moesten ze een paar nachten buiten in de ren overnachten, onder de vijgenboom. Gelukkig waren die nachten toen nog heerlijk zwoel dus dat kwam perfect uit. Konden de kippen ook eens kamperen! Het hok was tenminste net op tijd af.

Uiteindelijk, niet veel later, lag ik met een mond vol hechtingen en een dekentje stilletjes op de bank. Voorlopig niet meer geautoriseerd om zelfs de meest simpelste huishoudelijke taken nog te doen. Wat een onmiskenbare vrijbrief. Even geen huishouden op doktersadvies! Al was de overgang wel wat rigoureus en de aanleiding niet zo gezellig. Maar feit was, het zat erop! De deadline verstreken. Niet álles gehaald maar niettemin erg érg tevreden met het resultaat.

Nu, terugkijkend, ben ik dus echt wel blij met dit zomerproject. De zolder is inmiddels tussendoor ook weer redelijk aan kant gekomen en eigenlijk ben ik alleen nog niet aan het kleine 'kantoortje' toegekomen, daar moet nog wel wat papierwerk uitgezocht worden enzo. En eerlijk gezegd verdere buitenklussen ook niet allemaal. Maar als je daarover struikelt leg je de focus verkeerd. De grootste klussen zijn allemaal getackeld.

De keuken was het meeste werk geweest qua tijd met al die keukenkastjes en schoonmaken van apparatuur. Daar heb ik echt wel een paar dagen over gedaan. Maar het reorganiseren van de kelder-trapkast gaf me wel de meeste voldoening van alles. Dat maakt het hele boodschappen/koken-gedoe ook zoveel meer overzichtelijker. Een sensor ledlampje in het donkerste hoekje is de beste aankoop deze zomer gebleken, als je nu het trapje omlaag loopt springt plots een extra lampje aan en dat is elke keer weer een klein perfect cadeautje.

De woonkamer was eigenlijk het meest gewoon om te doen. Wel veel meer ingezoomd schoongemaakt en met het verdwijnen van allerlei kleine rommelhoekjes oogt het allemaal iets rustiger maar gelukkig nog lang niet steriel. Het meeste werk zat hier ín de kasten, daar zie je pas iets van als je die openmaakt. Dan voelt het wel lekker dat alles een vaste plek heeft gekregen.

De gang/toilet/trap/overloop zijn naast schoonmaken vooral ook geoptimaliseerd. Verlaagd plafonnetje ging eruit, handige plankjes opgehangen, los spul (sjaals, handschoenen etc.) in rustige doosjes. Lambrisering opnieuw geverfd. Ziet er allemaal frisser, leger en opener uit. Fijne binnenkomer!

De slaapkamer was ongemerkt het meest nodig. Jeetje wat een stof er dáár verstopt lag. Daar zijn wel de nodige sopjes doorheen gegaan. Alle kastjes zijn uitgemest, kleding opnieuw gesorteerd, veel gewassen, veel weggedaan. (Wat moést ik nog met beddengoed uit de tijd dat ik nog in een twijfelaar sliep?) Ook daar geen los slingerende spullen meer, schoenen staan nu bijvoorbeeld ín de kast. Dat maakt het stofzuigen en dweilen ook een heel stuk makkelijker. Wat ook handig was, YouTube heeft me geleerd hoe je die elastieken matrashoezen eigenlijk fatsoenlijk opvouwt. Nu ligt al het beddengoed in mooie strak gestreken stapeltjes in de kast. Lekker joh.  En een raamhor op maat had ik ook jaren eerder moeten aanschaffen trouwens. Geen muggen, geen irritatie, meer slaap.

De badkamer vond ik het verschrikkelijkst om te doen. Terwijl ik met de normale poetsbeurten de badkamer eigenlijk helemaal niet zo erg vind. Maar dit keer ging het om een dieptereiniging hè? Blêh.
Ook hier gingen alle kastjes leeg om te zien wat er nog instond aan half opgemaakte producten. Er werden filters en afvoeren schoongemaakt. De hele wasmachine ging van z'n plek om eronder en erachter schoon te kunnen maken. Eén kastje werd zelfs opnieuw geverfd voor een frisse aanblik. En de douchevloer heeft wel een dag of 2 in de azijn gestaan voor alle aanslag echt helemaal weg was. Het uiteindelijke resultaat is wel lekker fris en rustig.

De zolder bestaat hier uit twee delen. Het voorste stuk waar de ketel staat en wat kasten, en daarachter een heuse zolderkamer. Dat is eigenlijk 'mijn' ruimte. (m'n man heeft zo ook een eigen kamer waar alleen zijn spullen staan.) Heel lang is het m'n werkkamer geweest, en een soort verkapte logeerkamer, en een mogelijkheid om binnen je was te drogen. Maar uiteindelijk ook steeds meer een rommelkamer. Dat wilde ik niet meer. Dus gaandeweg de zomer gingen er al spullen richting kringloop en stort. Werden er planken opgehangen, meubels verschoven, ramen gewassen. Het is nog niet 100% klaar maar al wel een grote verandering met het begin van de zomer. Veel spullen gaan ook nog weg als straks m'n cursussen weer beginnen. Vanwege een verbouwing en verhuizing op m'n werk zijn er rdelijk wat kisten bij mij blijven overzomeren zodat er niets stuk of kwijt zou raken. Handige timing he? Uiteindelijk moet het een kamertje worden om je lekker in weg te trekken en het ziet ernaar uit dat dat zeker gaat lukken.

Wat een heerlijk cadeau aan mezelf is dit gebleken. Al moet ik ook zeggen: "Het went snel!" Een beetje té snel misschien. Je vergeet gauw wat voor tijd en moeite je erin hebt gestoken en daardoor lijkt het helemaal niet zo groots wat je hebt gedaan. Terwijl dat het wel is!
Ik durf nu ook te stellen dat ik beter en sneller heb leren schoonmaken. En het bijhouden gaat een stuk makkelijker dan gedacht. Het perfecte schoonmaakrooster heeft zich nog niet helemaal uitgekristalliseerd (omdat nog maar de helft van m'n werkzaamheden buitenshuis is gestart) maar als alles straks weer op volle toeren draait zal snel blijken wat voor mij het beste werkt, en of het bij te houden is. Anders is er altijd volgende zomer nog... Al hoop ik dan toch wel een heel stuk minder werk.

P.S. De kippetjes zitten met de afgelopen stortbuien weer lekker droog, geen lekkage meer gezien, pfêw!  Helemaal fijn nu ze weer aan de rui begonnen zijn. Allemaal blij.