C: Maak het zelf: Calendulazalf

 Excuses voor de wat schreeuwerige kop.. ben een beetje beïnvloed door de oranje-supporters!

Want er is een WK-voetbal aan de gang hè? Weet je, ik heb er echt niets mee, met dat voetbal. Kijk er ook niet naar, WK of niet. Eerlijk gezegd snap ik helemaal niets van die hele oranje-gekte. Het domineert de televisie zowat, maar ook op straat zie ik met stijgende verbazing steeds meer buurtgenoten in oranje trainingspakken voorbij lopen.... euhhh?

Ach ja, laat ze lekker.
Dan ga ik ondertussen wel aan de slag met het beetje oranje wat mij wél bekoort. Dat van de goudsbloem (oftewel Calendula officinalis).
Als je het namelijk een beetje leuk vind om bijvoorbeeld zelf zalf te maken dan mag die plant eigenlijk niet in je tuin ontbreken. Het is ook helemaal geen moeilijke plant en je hebt er ook niet per se veel plek voor nodig.

In mijn (kleine) tuin heb ik ze al jaren in een pot staan. Dat gaat ook prima. Alleen op tijd een beetje voeding en water geven. Goudsbloem is behoorlijk winterhard. Bij mij komen ze ieder jaar vanzelf weer op, hoef er niets speciaals voor te doen. Voor de zekerheid laat ik vanaf het najaar wel een paar bloemen in zaad schieten, en strooi die zaadjes rechtstreeks in de pot. Dan heb je helemaal gegarandeerd het jaar erop weer gewoon (vaak teveel, dus uitdunnen) goudsbloemen.
Het leuke aan goudsbloemen is óók, naast de vrolijke vaderlandslievende kleur uiteraard, dat ze de hele zomer (grofweg van juni t/m september) behoorlijk productief zijn. Zolang je blijft plukken blijven ze onuitputtelijk nieuwe knoppen maken. En dat is fijn want het is een hele heilzame plant waarvan het niet erg is om een hele zomer van te kunnen oogsten.

Heilzame eigenschappen:

De toepassing van goudsbloem is vooral gericht op de huidverzorging. 

In het "Groot Handboek Geneeskrachtige Planten" van dr. Geert Verhelst (Dé bijbel voor naslagwerk over geneeskrachtige planten.) wordt dat overduidelijk beschreven. Kan dat natuurlijk niet allemaal gaan reproduceren maar kort en simpel gezegd staat er dat vanwege de gunstige samenstelling van meerdere stoffen in de (met name) bloemhoofden van goudsbloem het o.a. antiseptisch, antibacterieel, antiviraal, schimmelwerend en ontstekingswerend werkt. Daarnaast wondhelend, samentrekkend, bloedstelpend, verzachtend en jeukstillend. Om maar een greep op te noemen. 

Vanwege die eigenschappen wordt het dus veel toegepast voor o.a. oppervlakkige verwondingen, insectenbeten, zonnebrand, kloven, lichte brandwonden. Schrale en gevoelige huid, schimmel en eczeem, uitslag, acné....

Altijd goed om daar een potje van in huis te hebben, toch? Maar het is ook zo simpel om zelf te maken dat het haast schandalig is als je dat niet een keer probeert. Zelfs met maar weinig planten in de tuin kun je het zo plannen dat je tegen het einde van de zomer een flinke pot klaar hebt staan voor de schrale winterhanden die dan weer in het verschiet liggen.

Eerst plukken en drogen:

Zoals ik net al schreef zitten de belangrijkste inhoudsstoffen in de bloemhoofdjes. Zelf gebruik ik eigenlijk altijd alleen de bloemblaadjes. Waarom weet ik even niet meer, die drogen wat sneller? Of omdat ik de bloemblaadjes ook wel eens pluk om door het eten te doen, dan wil je juist geen bloemhoofdjes erbij.

Het is hier gewoonte geworden, maar je kunt dus gerust wel het hele bloemhoofdje plukken om te drogen.

Ik haal de blaadjes altijd meteen na de pluk al van de bloemhoofdjes af, dan gaat dat het makkelijkste. De hoofdjes gaan op de composthoop of in de wormentoren.

Pluk trouwens wel het liefst in de ochtend van een droge dag, maar pas als de dauw al opgedroogd is. 's Ochtends bevat de bloem de hoogste concentratie stoffen, vandaar. En als ze droog geplukt worden drogen ze daarna ook beter in. 

Overigens bloeit zo'n bloemhoofdje meerdere dagen. Als ze heel jong zijn wacht ik een paar dagen tot het bloemetje wat groter en volwassener is en goed open staat. Maar dus vóór je ziet dat ze hun kracht verliezen en beginnen te verwelken en verdorren.  

Laat je de bloemhoofdjes echter aan de plant zitten dan zullen die uiteindelijk zaad gaan vormen wat de plant veel energie kost en wat daardoor ten koste gaat van nieuwe bloemen. Veel plukken stimuleert de plant juist om meer bloemen te produceren. Dus hoe meer je plukt, hoe meer je zal kunnen oogsten. Ik maak om de paar dagen even een pluk-ronde.

En leg ze vervolgens te drogen. Ik heb een klein raampje met gaas bespannen waar ze in liggen. Zo liggen ze buiten onder het afdak, droog en luchtig, buiten bereik van direct zonlicht. Links op de foto al wat oudere blaadjes, die zijn helemaal droog, een beetje verschoten van kleur en ietwat verschrompeld. Afhankelijk van de luchtvochtigheid, temperatuur en ventilatie duurt dat een paar dagen tot een dikke week. De blaadjes zijn van nature een beetje vettig en drogen daarom wat langzamer dan andere bloemblaadjes.

Die droge bloemblaadjes kun je vervolgens opsparen in een potje (liefst koel en donker wegzetten in de tussentijd) tot je genoeg hebt om ze te gaan macereren. Dat is een moeilijk woord voor "weken in olie".

Op bovenstaande foto zie je links goudsbloem op olie, en rechts de droge opgespaarde bloemblaadjes.

Macereren: 

Kort gezegd zijn er twee manieren om te macereren. 

1. De snelle manier is om de blaadjes in wat vette olie (zoals bijvoorbeeld olijfolie, amandelolie, jojobaolie, zonnebloemolie) "au-bain-marie" op het fornuis te zetten en zo voor een aantal uur zachtjes warm te houden. Op die manier stimuleer je de werkzame stoffen (die oplosbaar zijn in olie) vrij te komen. Daarna de blaadjes eruit zeven en de geïnfuseerde olie (het maceraat) overgieten in een gesteriliseerd potje. Koel, donker en droog ongeveer één jaar houdbaar.
2. Een langzamere maar krachtigere manier is het zogenaamde "koud macereren". Daarbij overgiet je de gedroogde bloemblaadjes met vette olie (zoals bijvoorbeeld olijfolie, amandelolie, jojobaolie, zonnebloemolie) in een schoon potje en laat het voor ongeveer drie weken op een warm zonnig plekje trekken. Door de warmte en kracht van de zon komen de inhoudsstoffen vrij en worden opgenomen door de basisolie. Na drie-vier weken de blaadjes eruit zeven en de geïnfuseerde olie (het maceraat) overgieten in een gesteriliseerd potje. Koel, donker en droog ongeveer één jaar houdbaar.

Zalf maken:

Er zijn verschillende manieren van zalf maken maar dit is de meest simpele, doeltreffende manier. Met maar twee ingrediënten, namelijk het maceraat (de getrokken olie) en bijenwas. Eventueel kun je er optioneel nog wat etherische olie bijdoen. Maar meer is het niet.

Zeef eerst de olie (als je dat nog niet had gedaan) en meet hoeveel je daarvan hebt. Je hebt namelijk de keus om een wat hardere zalf te maken (zoals bijvoorbeeld voor een lippenbalsem) of een wat zachtere, meer smeerbare zalf. De verhouding tussen de olie en bijenwas is daarbij van belang.

Wil je stevige balsem maken kies dan voor een verhouding 1 (bijenwas) : 4 (olie)

Wil je meer smeerbare zalf maken kies dan voor een verhouding 1 (bijenwas) : 6 (olie)

Alles ertussenin kan natuurlijk ook. (1 : 4,5 of 1 : 5,25.. ik noem maar wat.)

Zelf kies ik nu voor een meer smeerbare zalf. Voor m'n uitgedroogde tuinwerk-handen en zongedroogde schenen. Ik heb ongeveer 130 ml olie en voeg daar dus ruim 20 ml bijenrasp aan toe. (Grofweg 1:6)

Bij elkaar op het vuur au-bain-Marie verhitten tot de bijenwas smelt, en dan van het vuur halen. (Au-bain-Marie houdt in dat het schaaltje met ingrediënten boven kokend water hangt maar het niet raakt. Het wordt dus enkel verwarmt door de hete stoom daarvan.)

Zorg voor een gesteriliseerd potje om de olie in te kunnen bewaren. Zelf laat ik de hete olie-mix een heel klein beetje afkoelen en voeg dan 15 druppeltjes etherische lavendelolie toe. Vanwege de verzachtende eigenschappen van lavendel maar ook vanwege de geur. Heb je bijvoorbeeld olijfolie gebruikt om je goudsbloem in te macereren, dan blijft de zalf erg naar olijfolie ruiken. Dat is niet altijd wenselijk.

En tot slot heb je dan je potje prachtige oranje zalf. Puur, eerlijk en zelfgemaakt! Vanzelfsprekend is een zalf wat vettiger dan bijvoorbeeld een crème en trekt daarom wat minder snel in. 's Avonds voor het slapen gaan vind ik dus de meest geschikte tijd om lekker te smeren.
Er zitten in deze zalf trouwens geen conserveermiddelen dus er zit vanzelfsprekend een kortere houdbaarheidsdatum aan vast. Vanwege het gebrek aan water in de basis wel langer dan een eigengemaakte crème zonder conservering. Denk aan ongeveer 3 maanden. Hoe koeler je het bewaart hoe langer het houdbaar is. (In de koelkast ongeveer een half jaar.)

P.S. De gedroogde calendulablaadjes zijn veel langer houdbaar, tot over een jaar. Dus je kunt ook hartje winter pas je zalf gaan maken als dat qua timing beter uitkomt met de houdbaarheid van de zalf.

P.P.S. Wil je meer lezen over het zelf maken van een crème of zalf, klik dan hier voor achtergrondinfo en hier voor het leren samenstellen van een crème of lotion.