C: Het plotselinge afscheid van Ollie

Ik weet dat het vandaag 1 april is, en ergens zou ik willen dat ik een ziek gevoel voor humor had om hier een grap over te maken, maar het is geen grap! Gisteren is onze lieve zwarte Wyandottekriel "Ollie" (ofwel Olympia) plotseling overleden. Het ging snel en onverwacht en ze stierf in mijn armen.

Niets had me erop voorbereid dat dit zou kunnen gebeuren. Ollie was tot de avond ervoor in een gezonde staat geweest. Ze had die dag rondgelopen, een zandbad genomen, een eitje gelegd en had gulzig gegeten van de brocolli- en boerenkool bladeren die ik later op de dag van de moestuin had meegenomen. Ze ging 's avonds op stok zoals altijd. Geen gek gedrag, geen symptomen van ziekte.
Maar de volgende ochtend zag ik meteen dat er iets mis was met haar.

In plaats van 's ochtends in de ren voor het gaas mijn bewegingen op de voet te volgen bij het schoonmaken van het nachthok, zoals de kippen altijd ongeduldig doen in afwachting van hun eerste meelwormpjes, lag ze in het zand en bleef liggen. Dus zodra ik klaar was met de schoonmaak pakte ik haar op voor een check-up. Ik voelde hoe ze haar teentjes om mijn hand klemde, maar haar grip was minder vast dan anders. Haar lijfje wat slapper.
Mijn eerste gedachten gingen uit naar legnood, maar haar achterkant voelde zacht en eierloos. Daarna voelde ik haar krop, maar die was leeg. Geen signalen van verkoudheid of benauwdheid. Geen mijten of luis. Kontje was schoon, ook op de mestplank had geen diarree gelegen maar daarentegen keurige drolletjes. Voorzichtig rolde ik haar op haar rug. Het kale plekje buik van de broedsheid van anderhalve maand geleden was intussen weer mooi aangegroeid. Ik checkte tussen haar veren op zoek naar verwondingen maar vond niets.
Haar oogjes sloten zich regelmatig, iets zorgde ervoor dat ze zich niet goed voelde, maar wat? In een dekentje nam ik haar mee naar binnen. Probeerde haar wat meelwormpjes te voeren maar ze weigerde en sloot haar oogjes weer.

Ik raakte uit mogelijke opties die ik kon verzinnen als oorzaak, dus ik belde de dierenarts. In de praktijk daar werkt Jan die gespecialiseerd is in kippen. (vooral voor pluimveebedrijven in de regio.) Na alle uitleg zei hij dat er niet veel was wat ik nu kon doen, behalve afwachten. Wellicht had Ollie iets verkeerds gegeten of zat er iets in haar verteringsstelsel wat haar last bezorgde. "Óf ze wordt vanzelf weer beter óf ze gaat dood", was zijn pragmatische stelling.
Omdat ik daar niet zo ontzettend veel mee kon op dat moment, met zo'n zieke kip op schoot, belde ik Janneke. (Mijn beste vriendin van de middelbare school, die ook dierenarts is geworden en sindsdien mijn steun en toeverlaat is als second opinion.) Zij zei dat het inderdaad moeilijk vaststellen was wat er met Ollie verder aan de hand kon zijn (na het uitsluiten van de meest logische aandoeningen zoals bijvoorbeeld legnood) en dat de kip stressvrij laten rusten de beste remedie was voor nu. Dus warm, donker en stil. Ondertussen gingen de oogjes van Ollie weer open en pikte ze een meelwormpje uit m'n handen. En nog een, en nóg een.
Ik kreeg dus goede hoop. Haalde de ongebruikte hondenbench uit de schuur, en installeerde die bij de warme verwarming. Kranten erin, dekentjes erover en legde Ollie er met haar dekentje in. Nog steeds slap bleef ze liggen zoals ik haar losliet.
Voor de zekerheid ging ik o.r.s. halen bij de apotheek. Dat is een middel wat je zout- en suikergehalte op peil houdt bij uitdroging of diarree. Ik redeneerde dat als Ollie niet zo veel zou eten vandaag ze zich in ieder geval niet 'flauw' zou gaan voelen.
Eenmaal weer thuis, niet lang daarna, zag ik dat ze wat meer rechtop was gaan zitten. Een goed teken, vond ik. Maar toen ik de ors-oplossing in een klein spuitje had gedaan en haar weer met dekentje uit de bench haalde om het toe te dienen, zag ik dat haar kammetje wat bleker was geworden. Dat vond ik weer een slechter teken. Ook ademde ze wat sneller.
"Zal haar een paar druppeltjes geven en dan weer laten rusten", dacht ik nog...maar zo ver kwam ik niet eens. Ze flapte een keer met haar vleugels zodra ik zat, kreeg een stuiptrekking en bleef toen stil en slap liggen....dood.

Zomaar opeens dood.

Hè?

Ben even blijven zitten. In ongeloof eigenlijk. Aaide Ollie over haar veren. Ze ademde echt niet meer. Daarna pakte ik haar op en liep naar buiten. Liet haar even aan de andere kippen zien die snel kwamen aanlopen en vervolgens stokstijf bleven staan, en legde haar daarna op de tuinbank. Liep naar binnen, liep weer naar buiten. Het drong maar langzaam tot me door dat ze écht zonet was overleden..
Toen pakte ik de telefoon en belde de dierenarts. Of ik haar kon brengen voor een autopsie. Dat kon, maar eigenlijk kon ik op dat moment nog maar amper m'n tranen binnenhouden. Opgehangen en huilend Mirjam opgebeld, dat Ollie zomaar opeens zojuist dood was gegaan en ik er niets van begreep.

Uiteindelijk heb ik haar nog warme lijfje opgepakt en in een doosje gedaan en naar de dierenarts gereden. Jan was er even niet, maar mijn eigen (poezen-honden)dierenarts wel en zij nam Ollie in ontvangst. Ik vroeg nog of ik haar later nog terug zou krijgen om haar te kunnen begraven maar dat kon ik maar beter niet willen, zei ze. De lijkschouwing wordt niet bepaald esthetisch gedaan. Ze wilde wel zelf Ollie voor me begraven, in het aanliggende bos, als ik dat wilde. Toen brak ik weer. Snikkend gezegd dat ik dat heel fijn zou vinden.

Ollie was het jongste kipje van de drie dames. Net 7 weken oud toen we haar eind juli '13 in huis haalden. Haar oogjes toen nog blauw en met nog een klein plukje geel pluis onder haar snavel. Toen waren we nog in de veronderstelling dat ze óók een Orphington was, zoals de andere twee. Dat was namelijk wel de bedoeling. Maar later bleek dat ze een Wyandotte was, met prachtige gele poten, een walnotenkammetje, lichtbruine ogen, en een groene waas over haar verder zwarte veren. Ze was, waarschijnlijk vanwege haar leeftijd, de onderste in de pikorde. Maar dat beperkte zich tot een beetje wegduwen tijdens het eten. Over het algemeen waren de drie kippen heel vreedzaam samen. Ollie was wel verreweg de slimste kip van de drie. Ze wist dat Popo bijvoorbeeld vaak meelwormpjes liet vallen dus stond ze die onder aan de stok al op te wachten, ze snapte het beste hoe ze door het noodgaas kon breken om toch van het groen te snoepen, en ze begreep veranderingen altijd als eerste. Daarnaast was ze lief, rustig en trouw met eitjes leggen.

Haar eerste eitje kwam op 15 december en die van haar waren altijd het makkelijkst te herkennen want ze waren iets lichtbruiner van kleur t.o.v. de andere twee. De enige kip ook die echt broeds werd, maar zich heel makkelijk weer op andere gedachten liet brengen. Het gezellige buitenbeentje naast de twee dikke theemutsen. Niet bang voor de honden en katten en de enige kip met een heuse peettante. Vernoemd naar onze Poolse vriendin Olimpia.

's Middags moest ik werken, stond ovens in te laden en kon maar niet geloven wat er die ochtend was gebeurd. Dat ze echt weg was. Ik brak m'n hoofd over wat er aan de hand had kunnen zijn geweest met haar. Wat ik wellicht eerder had moeten zien, beter had moeten doen. Was het mijn schuld geweest? Had er iets giftigs tussen het moestuingroen gezeten? Had ik haar eerder moeten ontwormen?

's Avonds kwam het antwoord al. Hoewel nog niet het officiële geschreven rapport belde de dierenarts alvast met de bevindingen na de autopsie. Het bleek dat haar lever vol zat met tumoren. Waarschijnlijk was er eentje opengebarsten en was ze aan de inwendige bloeding overleden. Er was niets wat ik had kunnen doen of had kunnen voorkomen. Verder had ze er van binnen piekfijn uitgezien. Tumoren aan de lever worden voornamelijk veroorzaakt door de ziekte van Marek (acute Marek) of door Leucose (kippenkanker). Aangezien Ollie ingeënt was tegen Marek is het dus aannemelijkerwijs Leucose.

Leucose, en het verschil met Marek:

Inmiddels weet ik al meer over leucose dan me lief is. Heb verschillende wetenschappelijke artikelen erover gelezen en heb gebeld met An in België (Dé persoon (dr. prof.) in ons adressenbestand die van alles weet over infectieziekten bij pluimvee, aangezien ze daar onderzoek naar doet aan de universiteit van Gent.)

Leucose en Marek hebben een vergelijkbaar ziektebeeld, maar er zijn een paar duidelijke verschillen.

Leucose wordt veroorzaakt door een virus wat voornamelijk door de ouders aan het kuiken wordt doorgegeven via het besmette ei of sperma. (dat noem je verticale besmetting) Er bestaat géén inenting voor (wat voor Marek wel het geval is.) Een besmet kuiken kan alleen drager zijn maar zelf tolerantie ervoor hebben en dus nooit ziekteverschijnselen krijgen (wel andere kuikens besmetten), of inderdaad tumoren gaan ontwikkelen en uiteindelijk ziek worden. Meestal uit de ziekte zich qua symptomen op een leeftijd ouder dan 5 à 6 maanden en zelden op een jongere leeftijd.

(Bij Marek heb je het onderscheid tussen klassieke Marek en acute Marek.  Klassieke Marek geeft verlammingsverschijnselen of aantasting aan het zenuwstelsel (ook hersenen) en acute Marek geeft aantasting door tumorvorming aan organen en huid. Het virus kan latent aanwezig zijn en na jaren opeens de kop opsteken, hoewel acute Marek vaak op jongere leeftijd optreedt, jonger dan 5 maanden.)

Leucose kan daarnaast ook van kip op kip overdraagbaar zijn (horizontale besmetting) bijvoorbeeld via uitwerpselen, maar het is een zwak virus wat buiten het lichaam van de gastheer niet lang overleeft en niet erg resistent is. (In tegenstelling tot Marek wat een erg resistent virus is en zéér besmettelijk tussen kippen onderling.)

Over het algemeen vindt besmetting van leucose en Marek tussen kippen onderling vooral plaats in de kuikenfase. Hoe jonger de kip, hoe vatbaarder. Hoe ouder, hoe minder gevoelig. Die grens ligt voor Leucose ongeveer bij 3,5 maand.

Leucose geeft verder zelden tumoren aan spieren (uitzondering hartspier) en ovarium. En nooit aan het zenuwstelsel. Maar eigenlijk vooral aan organen.

Er is geen vaccin ter preventie van leucose en er bestaat geen test om te bepalen of je kip deze ziekte bij zich draagt. (Behalve achteraf in een post mortum.) Het komt vooral bij kippen in de hobbysector voor en eigenlijk kun je dus nooit echt zeker weten of je kip besmet is. Het is statistisch gezien pech hebben als het wel gebeurt, al loop je bij een grotere kippenfokker waar dieren van verschillende leeftijden bij elkaar zitten meer risico.

Of Popo en Fops het óók hebben is onmogelijk vast te stellen. Het zou kunnen dat ze als kuiken bij de fokker besmet zijn geraakt (door de ouders of door andere besmette kuikens) of dat ze elkaar hebben besmet toen ze net bij mij kwamen en samen als jonge kuikens in één hok gingen leven. 

De kans dat ze later pas besmet raakten doordat ze soms elkaars ei als roerbakei te eten kregen of elkaars eierschalen als calciumbron binnen kregen is volgens An te verwaarlozen. Daarvoor is het virus buiten het lichaam van de kip na enkele uren of door verhitting te zwak en de kippen zelf al te oud om zeer vatbaar daarvoor te zijn.

Voor de mens (of andere zoogdieren) is trouwens het eten van besmette eieren ongevaarlijk.

Dus.. 

Van de ene kant heb ik troost. Ollie had deze ziekte niet kunnen ontlopen. In ieder geval niets wat ik voor haar had kunnen doen om het te voorkomen. Geen inenting, geen betere verzorging. Ze heeft het als kuiken al meegekregen vanuit het ei of op hele jonge leeftijd opgelopen. Toen is haar koers al bepaald. Haar dood is heel snel gekomen en ik ben blij dat ik haar de dagen ervoor nog zo vrolijk heb gezien, met veel lekkere hapjes uit de moestuin en de warme zon.

Van de andere kant is er een soort onbevangenheid weg na haar dood. Ook al kan ik niets doen om het te veranderen, de wetenschap dat ook Popo en Fops zo'n lot kan staan te wachten heeft iets veranderd. Misschien hebben/krijgen ze het niet, misschien wel. Gewoon maar doorgaan en er het beste van hopen is het enige wat er overblijft. Maar deze ervaring heeft ervoor gezorgd dat ik er iets minder zorgeloos van kan genieten, vrees ik.

Rust zacht, lieve Ollie. Je had dit niet verdiend en ik mis je nu al!