C: Lente-moestuin

Het is vrij druk geweest hier, de afgelopen tijd. Maar zo zoetjes aan beginnen de jaarcursussen Keramiek die ik geef, af te lopen en vallen er kleine gaatjes in de week. Best een lekkere verandering. Dus om te bewijzen dat ik niet alleen nog maar over kippen kan schrijven (Ja, ik weet.. ik heb me een beetje laten gaan met dat onderwerp.) besloot ik nu een start te maken met het schrijven over de moestuin, want die is er óók nog na de winterstop!
Maar omdat ik het zelf niet zo nodig vindt om dat heel gedetailleerd en dagelijks/wekelijks te doen.. want ieders situatie, moestuin of inhoud daarvan is toch weer anders.. dacht ik om dit komend jaar bij elk half seizoen even stil te staan voor een kleine 'wandeling' door de tuin. De plannen, de vooruitgang of gewoon, de stand van zaken in al haar glorie of verval.
Laat het nou net afgelopen weekend officieel LENTE zijn geworden! Dus hierbij het eerste deel, de moestuin rond 21 maart.

De afgelopen 3 maanden is de moestuin vooral in rust geweest en kwam ik er niet zo vaak. In de herfst had ik nog veel planten gerooid (zo is er onder andere een grote (zure) bessenstruik uitgegaan die voor de kas stond, ook een grote braam en heel veel riet achter bij de sloot.) en probeerde ik zoveel het weer het toeliet de zevenplaag overal wat in te perken.
Het toedekken van de opgeschoonde bakken aan de linkerkant beschreef ik nog hier.
Wel heb ik nog een paar dingen geplant. Zoals bijvoorbeeld knoflookteentjes (rechtsvoor op bovenstaande foto) van 4 verschillende rassen. 2 hardnecks en 2 softnecks, om het verschil in smaak zelf te kunnen ervaren. En op de plek van de grote zure bessenstruik kwamen wat aardperen. Tot slot nog wat nieuwe bessenstruikjes in lei-vorm in de grond gezet. (Kruisbes, zwarte bes en witte bes.) Maar toen sloeg de drukte toe en hield ik het voor gezien.

Dat wil zeggen, qua echte groene werkzaamheden dan, want ik kreeg plannen genoeg. Zo wil ik graag een groot stuk (ongeveer 25 m2) van de moestuin reserveren voor een kruidentuin. Zie je het stuk zwarte plastic liggen? Dát wordt de kruidentuin. De grond daaronder is al onkruidvrij gemaakt. En die kuub stenen die erachter ligt is voor een paar verhoogde bakken in die kruidentuin. Ik heb die stenen kunnen krijgen van iemand die ze naar de stort wilde brengen en gelukkig was er niet echt haast bij want ik kon steeds maar kleine beetjes vervoeren. Heb er een paar weken over gedaan. Elke steen heb ik nu al minstens 4 keer in m'n handen gehad want ze moesten eerst van een fietskarretje naar de auto en van de auto vervolgens weer in de kruiwagen, voor ze op de tuin kwamen te liggen.. zucht. Maar ze zijn er nu allemaal, dus dat is alvast achter de rug.
Verder heb ik ook erg veel gesjouwd met vuilniszakken vol met houtsnippers. Nieuwe houtsnippers die straks tussen de planten en op de looppaden komen. Ze liggen nu in de kas, je komt ze straks vanzelf tegen.

Het stuk achter de toekomstige kruidentuin en de kas is nog een rotstukje. Dit is het stuk waar ik vorig jaar, toen ik dit hele rechterdeel tuin met kas erbij kreeg, nooit meer aan toe ben gekomen. Er stond die grote zure bessenstruik en de grote braam. Allebei met hun wortels VOL in het zevenblad. Het moet nog helemaal onkruidvrij gemaakt gaan worden, vóór mei, want dan wil ik hier pompoenen, maïs en peulen gaan zetten (naar het principe van de "drie zusters", de indianen-uitvinding om deze planten bij elkaar te zetten om zo elkaar te versterken, qua steun, voedingsstoffen en bedekking.)

Van dat rotstukje is de rand vóór de kas in december al gedaan. Want de aardperen moesten daar in de grond. Aardperen woekeren enorm, en ook al heb ik gekozen voor een ras dat amper zou moeten woekeren heb ik er voor de zekerheid toch maar een hoog stuk bamboescherm omheen gegraven. Ook om het zevenblad eventueel niet bij de aardperen te kunnen laten komen, mocht het zevenblad terugkomen (en dat zal zeker gebeuren als ik er niet bovenop blijf zitten.)

De kas is op dit moment vooral een opslagplaats voor al die zakken houtsnippers. En het is een prima overwinteringsplek geweest voor een paar planten in pot. Maar van al mijn mooie plannen om vroeg in het voorjaar al in de kas te gaan voorzaaien en uitplanten is niets gekomen. Te druk ook. Maar ik ben nu al voornemens om er wél in het najaar gebruik van te maken om wintergroenten te planten. En natuurlijk de hele zomer. Ik ga zeker weer voor tomaten, komkommers, paprika's en aubergine. Ook tomatillo's komen er deze zomer te staan.

De artisjokken zijn uitmuntend de winter doorgekomen en moeten snel meer ruimte krijgen voor hun wortels, maar ik wacht nog heel even tot we halverwege april zitten voor ik ze buiten uitplant, en laat ze in de tussentijd langzaam afharden. Ook wat rozenstruikjes (bottelrozen) die ik deze winter als kale wortels heb gekocht beginnen in de kas al uit te lopen. Ook die moeten binnenkort naar buiten. De vlieren staan al in de open lucht want die kregen last van luizen.

Maar dan... Achter de kas is nog een stuk waar ik nog even geen tijd voor heb. Er ligt nog een fundering van een huisje wat de vorige eigenaar voor overdracht heeft moeten afbreken (omdat er officieel geen kas én huisje op één perceel mag staan) Het ligt nu opgevuld met.. jawel.. houtsnippers! Keurig toegedekt. Ook hier piept overal zevenblad omhoog. Het is nog even een verdomhoekje. Heb er wel ideeën voor maar de uitvoering heeft iets minder prioriteit, dus vergeet ik het liever even zodat m'n hoofd niet zo vol hoeft te zitten.

Twee potten blauwe bes staan inmiddels buiten de kas al af te harden.

Dit is het stukje grond achter de zeven grote houten bakken aan de linkerkant van de tuin. De twee smalle bakken die haaks naast elkaar liggen zijn de (groene) aspergebedden. Dit jaar mag ik er voor het eerst beperkt van oogsten want dan zitten ze in hun derde groeiseizoen! Kijk ik nu al naar uit. De plek die er links van ligt is gereserveerd voor een grote koude bak. Het glas daarvan heb ik deze winter bij een container kunnen meenemen. Is van een oud douche-scherm. Helemaal van gehard glas. Maar ja, moet 'm nog wel in elkaar timmeren.

Zie je het rijtje opstaande stoeptegels achter de aspergebedden? Daar zit een rijtje herfstframbozen in de grond. In de winter afgesnoeid. Ook die zitten helemaal in een zevenbladplaag, dus ik ga ze nog opgraven en in een schoon stukje grond opnieuw uitdunnen en uitplanten. Het is de klus met de allermeeste prioriteit op dit moment want de frambozen staan al bijna op uitlopen. 

Dat onkruidvrije stukje grond ligt meteen daarachter. Ik ben er al mee aan de slag geweest door het met een riek op te schonen. Moet nog een paar vierkante meter en dat gaat langzamer dan je denkt want in geval van eventueel zevenblad moet je best diep gaan en voor de zekerheid ook meerdere keren. Maar dat gaat vast lukken! Dit hele stuk ligt qua ligging precies naast de kas.

Ik heb er in het najaar al een rijtje bessenstruiken in de grond gezet, die al heel mooi met hun eerste blaadjes en zelfs bloemvruchtjes komen. Net als bij de aardperen heb ik hier ook de struiken bescherming tegen zevenblad meegegeven, door ze in een (bodemloze) container in te graven. 

Dit is het andere verdomhoekje. Het ligt naast het eerder genoemde verdomhoekje, dus eigenlijk gaat het om het hele achterste stuk van de tuin. Er staan twee oude appelbomen die, voor ik vorig jaar deze tuin overnam, al een aantal jaar niet gesnoeid waren. Het afgelopen seizoen zijn ze flink onder handen genomen en dit jaar ga ik kijken of ze überhaupt wel lekkere appeltjes geven. Anders vervang ik ze voor nieuwe appel-leibomen. Ook staat er een oude druif die maar scheuten blijft produceren, ondanks insnoeien. Mijn druif thuis doet dat gelukkig niet dus van deze ben ik niet heel erg gecharmeerd. Maar hij geeft wel lekkere druifjes.

Punt is wel dat ook hier het zevenblad flink heeft geworteld. En hier is het lastiger opschonen vanwege de wortels van de druif, appel én de oude conifeer die vorig jaar is gerooid. Zucht... 

Thuis ben ik inmiddels redelijk bescheiden aan het voorzaaien begonnen. Vooral de planten voor in de kas straks want hoe langer hun groeiseizoen is hoe beter. Paprika in verschillende soorten en ook aubergine en tomatillo. En de heirloom-tomaten gaan deze week de zaaitrays in. Ook een stuk gember is aan het uitschieten, dat lijkt me een leuk experiment. Het liefst had ik ook nog kurkuma erbij gehad maar dat kon ik niet biologisch vinden.

Buiten staan wat verschillende slaplantjes, uien, andijvie en erwten. En er staan al een stuk of 10 tuinbonen in de moestuin uitgeplant. Nog niets baanbrekends eigenlijk. Ik weet van voorgaande jaren dat je vaak té snel té veel wil doen, dus ik hou me in en pak het iets gefaseerder aan. April en mei zijn ook nog prima maanden om te zaaien dus ik heb nog tijd zat!

Dus ja.. dat is het dan. De moestuin is eigenlijk nog redelijk saai om te zien en er ligt veel werk op me te wachten, vooral door al het zevenblad. Maar ook dat harde werken hoort erbij als je een moestuin hebt en 200 m2 is dan best een stuk om bij te houden. Ik zie de blaren, spierpijn en halve zonnesteken al in het verschiet, daar hoef ik dus niet heel erg romantisch over te gaan doen. Maar daartegenover staat óók het feit dat je wellicht lichamelijk wel door de mangel wordt genomen, geestelijk is je hoofd over het algemeen gewoon helemaal leeg, en dat is best een lekker tegenwicht in deze jachtige wereld.

Zelf heb ik het meeste zin in het aanleggen van de kruidentuin. Dus wie weet, over drie maanden als ik de zomer-moestuin ga verslaan, dat je weer langskomt om te zien hoe het ermee staat? Zou ik leuk vinden!

C: Biologische kippen houden in de stad.

Met een stukje over het houden van biologische kippen in de stad, bedoel ik eigenlijk het houden van biologische kippen in een kleine tuin binnen een woonwijk. Voor het gemak maar samengevat tot een stadstuin want dat dekt de lading wat compacter, voor een titel wel handig.
Al woon ik nu zelf in een dorp, toch is mijn tuin over het algemeen kleiner dan de tuinen die ik had toen ik nog in studentenhuizen in de stad woonde, en zit ik hier evengoed met een woonwijk waarvan alle tuinen aan elkaar grenzen.
Het gaat dus om het idee hoe je in een relatief kleine ruimte en rekening houdend met de buurt, tóch eigen biologische kippetjes kunt houden. Want bio-kippetjes zijn hip en steeds meer in opkomst. Waar moet je rekening mee houden voor je tot aanschaf overgaat, zodat je weloverwogen een keus kunt maken met respect voor jezelf, je tuin, de buurt én natuurlijk de kippen!

Wanneer is een kip biologisch?

Allereerst, niemand zal je een boete geven als je je kippen niet helemaal biologisch houdt. Maar voor mezelf was het een richtlijn waar ik me aan wilde houden toen ik aan kippetjes begon. Per slot kocht ik altijd al biologische eieren (code 0) in de supermarkt. Dit uit principe, omdat het een garantie is voor de gezondheid en welzijn van de kip, en dus ook van het ei dat je eet. 

In mijn jeugd (in een klein Brabants boerendorp, zie: Onze wortels.) kwam ik wel eens bij vriendinnetjes over de vloer die enorme stallen vol legbatterijkippen op hun erf hadden staan. Ik herinner me de shock nog goed van al die rijen opgestapelde kleine hokjes volgestouwd met gestreste kippen. Verschrikkelijk vond ik dat toen al en ik heb sindsdien nooit kunnen begrijpen dat mensen zo met dieren om kunnen gaan. Dus als ik nu zelf advies geef over het houden van kippen ga ik uit van de meest diervriendelijke manier die mogelijk is. Natuurlijk is het niet altijd haalbaar om op alle punten goed te scoren, maar als ik één ding aan moet geven waar je aan zou moeten voldoen dan is het deze: Je moet kippen écht leuk vinden! 

Als je het alleen voor de eitjes doet dan zou ik zeggen, joh..koop die gewoon in de supermarkt en hou het daarbij, want waarschijnlijk is anders de lol er al gauw vanaf. Kippen zijn relatief makkelijk, maar ook weer niet zó makkelijk!

Maar wordt je daarentegen al helemaal vrolijk van het idee van kippen in de tuin en wil je net als ik het biologische welzijn zoveel mogelijk evenaren dan zijn er qua biologisch keurmerk (voor bedrijven) vastgestelde richtlijnen waar je je aan kunt vasthouden, die kun je vinden op www.skal.nl. Ze hebben betrekking tot herkomst, huisvesting en uitloop, diervoeding, gezondheidszorg en slachtleeftijd. 

Niet elke kip is geschikt.

Vóór je begint met aanschaf is de keuze van welk ras je neemt erg belangrijk. Daar zitten namelijk grote verschillen in. Kippen zijn gefokt voor verschillende eigenschappen die voor- of nadelig kunnen zijn in jouw situatie. Gewoon maar een mooie kip kopen is erg naïef, daar moet je je echt wel wat beter in verdiepen. Haal een goed kippenboek bij de bieb of duik het internet op om te kijken wat het best bij jou past.

Is je ruimte beperkt door een kleinere tuin ga dan sowieso voor een krielkip en neem het kleiner formaat eieren voor lief. Het punt is namelijk dat 3 kippen zo ongeveer wel het minimum aantal is wat je aan moet schaffen want kippen zijn sociale dieren die solitair echt niet gelukkig zijn.

Zelf liet ik mijn keuze vooral bepalen door een rustig ras (ook fijn voor de buurt!) die makkelijk tam te maken is (fijn voor mij) en niet de neiging heeft om over de schutting te vliegen (alweer met de buren in gedachten.) De hoeveelheid eitjes per jaar vond ik echt wel minder belangrijk. Met drie kippen heb je genoeg voor een redelijke aanvoer voor een klein gezin.

En bovenal: Géén haan! Dat is echt de gouden tip, hoe leuk het ook is om een haan te hebben die voor z'n hennetjes zorgt. In een woonwijk is dat gewoon géén verstandig idee! En ook zonder haan krijg je gewoon evenveel eitjes als mét.

Wat niemand je van te voren vertelt.

Oké, dan even een reality-check. Want óók ik liet me vooral meevoeren door het geromantiseerde plattelands gevoel van tevreden kippetjes in de tuin en het dagelijkse verse eitje. Maar uiteraard komt er wel wat meer bij kijken. Vooral als je in een dichter bevolkt stukje woont en niet de luxe hebt van een grote vrijliggende tuin en buren die 15 meter of méér verderop wonen.Want dat is iets waar je echt wel rekening mee moet houden, met die omwonenden die misschien helemaal niet zo van het idee van buurtkippetjes houden en er dus ook geen overlast of hinder van willen, qua geur of geluid.
Nu komt overlast in verschillende gradaties voor natuurlijk, de een is wat reëler dan de ander, maar ik bedoel maar... jij bent wel de eigenaar en dus de verantwoordelijke. Een beetje vooronderzoek is dus wel handig. Dus bij deze.. de dingen die je misschien niet wil horen.

• Check eerst of je van de gemeente überhaupt wel kippen in je tuin mag houden. En of je voor de bouw van een kippenhok een vergunning nodig hebt. Ook voor sommige huurhuizen is er een verbod op kippen in het huurcontract opgenomen.
• Kippen maken geluid, óók rustige kippen. (Over een haan spreek ik niet eens want daar zou ik sowieso niet aan beginnen.) Over het algemeen is dat geluid het bekende tevreden gebabbel wat zo gezellig en gemoedelijk klinkt. Maar vergis je niet, ze kunnen ook flink uithalen. Vooral als ze net een ei hebben gelegd bijvoorbeeld. En dat ei kan ook best wel eens om half  7 's ochtends komen. Soms roepen ze ook elkaar en soms roepen ze JOU. Er zijn ook kippen die bij gebrek aan een haan zelf aan het kukkelen gaan en dus die rol op zich nemen. In veel gevallen helpt het al als ze een goed hok hebben wat het vroege lawaai kan dempen. Maar denk na over de locatie in de tuin.
• Kippen poepen. En kippen poepen veel. Elk half uur wel een drolletje. Vaak zijn dat mooie redelijk harde drolletjes maar er zullen ook regelmatig erg vies ruikende slappe exemplaren tussen zitten die heel normaal zijn. Een goede hygiëne is erg belangrijk om geuroverlast te voorkomen. Voor dagelijks het hok schoonmaken en wekelijks de ren uitharken zou je niet moeten terugschrikken. Een makkelijk toegankelijk hok met een mestplank is echt heel handig, dan is dat schoonmaken een kwestie van een paar minuutjes. Maar als het een gedoe is met veel bukken en lastig te bereiken plekjes dan wordt het een rotklus die je steeds meer gaat uitstellen. Een slecht hygiënisch hok gaat al snel ten koste van de gezondheid van de kip, vanwege ammoniakdampen die de luchtwegen irriteren en grotere kans op parasieten etc. Ik ben zelf een groot voorstander van brekerzand als bodembedekking in het nachthok want het is heel makkelijk en snel schoon te maken met een kattenbakschepje.
• Kippen scharrelen. Dat is hun natuur en dat zouden ze ook moeten kunnen doen, in de uitloopren moet dus zeker los tuinzand beschikbaar zijn. Laat je je kippen echter ook helemaal los in je tuin dan zullen ze dat onherroepelijk ook tussen je planten gaan doen. Ga daar maar vanuit. Kippen met bevederde poten schijnen wat minder schade aan te richten dan de kippen met kale poten. Dat kan dus een keuzeoptie zijn.

• Kippen eten alles. Als ze de kans krijgen eten ze écht alles. En ook nog eens snel. Dus een ren wordt al snel kaal en saai. En als de kippen loslopen in je tuin, vooral als die tuin sowieso aan de kleine kant is, dan die ook. Er zijn planten die kippen niet eten (vlinderstruik, jeneverbes), er zijn ook planten die giftig zijn voor kippen maar vaak weten ze zelf donders goed of het ook maar enigszins eetbaar is. Dus hou er rekening mee dat je in dat geval daar met schermmateriaal aan de slag zult moeten om planten te beschermen.
• Kippen kunnen ziek worden. Vooral aandoeningen aan luchtwegen komen vrij vaak voor. En eenmaal met een zieke kip kom je er al snel achter dat er qua geneesmiddelen niet zo bar veel voorhanden is. Aan medicijnen óf aan kennis. Dat heeft met de traditie van de kip te maken. Van oorsprong niet bepaald een gezelschapsdier zoals een hond of kat, dus slachten i.p.v. genezen ligt al snel voor de hand. Bovendien is een kip een meester in het verbergen van symptomen. Ze zal lang doen alsof er niets aan de hand is tot ze opeens bijna letterlijk omvalt. Hier is ziekte voorkomen duidelijk beter dan genezen, dus dat is weer een extra reden om kippen zo goed mogelijk te huisvesten en te voeden. Ik geef mijn kippen biologische korrels (die zijn maar amper duurder dan reguliere korrels) en vaak veel kruiden of ander groens uit de moestuin. (en elke dag een paar meelwormpjes.)
• Kippen leven langer dan dat ze eieren leggen. De meest productieve jaren qua eieren zijn rond het eerste en tweede jaar. Daarna begint het al af te nemen, ieder jaar steeds minder eitjes. Na 5-6 jaar stopt het nagenoeg. (Ook wel afhankelijk van het ras.) Maar kippen kunnen, mits goed gehouden, best 10 worden, of zelfs ouder! Veel legkippen in bedrijven eindigen vanwege dit gegeven meestal binnen twee jaar als soepkip. Denk dus eerst na wat je verwacht van een kip en snap de consequenties. (De kwaliteit van een lieve kip zit trouwens niet alleen in de eieren! Ze blijft haar hele leven een goede mestleverancier (kippenmest is hartstikke rijk, klik hier) en een hartstikke leuk beest om van te houden en te genieten, ook zonder eitjes!)
• Kippen zijn ondernemend. En nieuwsgierig. Niet altijd bijster slim, soms juist enorm intelligent. Heb je een wat actiever ras en zitten ze opgesloten in een kleinere ren dan gaan ze zich al gauw vervelen. Dat kan makkelijk resulteren in een extreme pikorde onderling, ontsnappingsdrang, stress, ziekte etc. Maar ook tamme kippen willen graag een verzetje op z'n tijd. Bezigheidstherapie zeg maar, waar jij voor moet zorgen. (En wat superleuk is om gade te slaan!) Door groenvoer aan een touwtje hoger op te hangen moeten ze bijvoorbeeld meer moeite doen om het te pakken te krijgen. Kunnen ze eindeloos mee bezig zijn en het is tevens een kleine workout!
• Kippen houden pauzes. Ga je vooral voor de eieren hou dan rekening met de natuurlijke pauzes van een kip. Een gemiddelde kip die goed aan de leg is legt gemiddeld eens in de 25 uur een ei. Dat schuift dus gedurende de week steeds verder op en aangezien ze 's nachts niet leggen zit er om de zoveel tijd een rustdag tussen waar de kip het ei binnenhoudt tot de volgende vroege ochtend. Dat is te snappen. Maar kippen stoppen (of verminderen sterk) ook met het leggen van eieren als ze in het najaar in de rui gaan, en dat kan 2 maanden duren. Of als ze de neiging hebben om broeds te worden in het voorjaar. (Met een beetje pech herhaaldelijk 3 weken of langer.) Dit is ook afhankelijk van het ras. Ook kunnen kippen stoppen met leggen als het daglicht in de winter korter en minder intens wordt. (Je kunt kunstlicht in het hok hangen om dat tegen te gaan maar dat is niet erg biologisch uiteraard!)
• Kippen hebben basisbehoeften. Een schoon, tochtvrij, vochtvrij hok. Een veilige en vrije uitloop naar buiten met schaduw én zonplekken en ook scharrelmogelijkheid en droge zandbaden. Graan- en groenvoer, schoon water. Een rustig legnest,  vertier en gezelschap. En tot slot een lief en verantwoordelijk baasje. Kun je dat bieden dan ben je al een heel eind. Zit het er echter toch niet helemaal in, wees dan verstandig en begin er niet aan. Koop lekkere bio-eitjes in de winkel en bezoek af en toe een kinderboerderij.

In de praktijk.

Ik heb drie krielkippen. Officieel koos ik voor het ras Orphington, vanwege hun zeer rustige en tamme karakter en hun onvermogen om over hekjes van meer dan 50 cm. te vliegen (het is een nogal zwaar ras met korte pootjes). De praktijk betekende echter dat één Orphingtonkriel later geen Orphington bleek te zijn (ze was pas net 7 weken toen we haar uitkozen en had de gele donsveertjes nog onder haar keel) maar een Wyandotte-kriel. Ook bleek dat (toen ze jonger waren, nu niet meer) ze makkelijk over hekjes van een meter gingen en is één Orphington helemaal niet zo tam maar eerder schuw en stressgevoelig (wel rustig.) Ook werd een van de kippen al de dag na aankomst ziek. (klik hier) 

Dat laat maar zien dat je ondanks je beste bedoelingen en voorbereidingen, je toch niet alles kunt voorzien.. Maar daar waren ze dan eindelijk.. de kippetjes. Klaar om verzorgd te worden.

Ik ben er trouwens al vaker van beticht dat ik mijn kippen verwen, dat ik er onkips mee omga. Want ik geef ze namen en praat tegen ze. Leg speciaal voor ze een kippen-kruidentuin aan met medicinale kruiden en kweek kiemgroenten voor ze in de winter. Ik laat ze de hele dag vrij rondlopen in de tuin (ten koste van het groen daar en het humeur van mijn man vanwege de poep, wat ik elke namiddag trouw opveeg en schoonmaak.) Ik bak roereitjes voor ze en pluk paardenbloemblad en brandnetel in het bos. Ik maak het hok élke ochtend schoon en hou het fris met natuurlijke verstuivers en ik check élke avond met een zaklampje of ze wel veilig naar bed zijn gegaan, en loop als het even kan ook overdag een paar keer langs. Bovendien heb een zomer lang uitgetrokken voor het timmeren van het mooiste ecologische kippenhok ooit! (klik hier) en heb half Nederland doorgereden om ze op te halen. (klik hier)

Kortom.. ik ben niet normaal. Schijnt.

Maar kennelijk voelt het voor mij wel heel normaal want het gaat zo natuurlijk en makkelijk dat ik het eigenlijk vreemd vind dat niet iedereen dat zo doet.

Maar onlangs heb ik wel een kleine concessie moeten doen, vanwege de tegenstrijdige belangen die mijn man en ik over de tuin hadden. Zo gedurende de winter hadden we er af en toe diepgaande gesprekken over. Hij was het behoorlijk zat om steeds zo op te letten waar hij liep vanwege de drolletjes, en de mate van huislijkheid die de kippen zich steeds meer toe-eigenden. Het leek wel of de kippen de hele tuin hadden ingenomen en er waren overal noodvoorzieningen getroffen om de kippen uit bepaalde stukken tuin te houden. Niet bepaald een mooi gezicht.

Een hele kant van de tuin was al met netten afgezet waar de kippen toch af en toe een gaatje vonden en er stond gaas rond alle moestuinbakken. (50 cm. was al afdoende, maar toch..mooi is anders)

Vooral omdat we graag een groene en weelderige tuin proberen te creëren, ook al is het maar op kleine schaal. Dit was een voorjaar vóór de komst van het kippenhok. (links op de foto is de zijde waar nu het kippenhok staat.)

Oorspronkelijk was het plan geweest om de kippen (en het aanzicht van de tuin) een prachtig hok te geven met een klein rennetje en af en toe vrije toegang tot de hele tuin.

Maar eenmaal gearriveerd en zo gelukkig scharrelend in vrijheid kon ik voor m'n gevoel de kippetjes niet steeds in dat hele kleine rennetje opsluiten. Ik gúnde het ze ook zo, dus elke ochtend mochten ze steevast vrij rondlopen, als echte biologische kippen, de hele dag.  

Maar naarmate ze ouder en groter werden, werden ze ook brutaler en slimmer. En de tuin werd kaler (niet alleen omdat het winter was.) en ze gingen er ook niet minder om poepen.

Toen kortgeleden met de eerste mooie dagen, en een open achterdeur, bleek dat de kippetjes óók nog schaamteloos de keuken inliepen zag ik in dat dit eigenlijk niet langer kon. Ik bedoel.. in de zomer wil je toch lekker de deur open kunnen zetten en met blote voeten gedachteloos naar buiten kunnen lopen zonder in iets zachts te stappen?

De kleine ren vond ik echter écht te klein (slechts 3 m2, niet erg biologisch verantwoord) dus ik ben er een uitbreiding aan gaan maken. Ruim 4 m2 erbij.

Vanuit de kamer kun je nu heel goed via de zijkant de hele ren inkijken. De omheining heb ik voor de zekerheid op 1.25 m gemaakt, want dat stuk wil ik eigenlijk niet gaan overdekken, wat ik destijds aan de achterkant van het kippenhok wel heb gedaan. (klik hier)

Ook heb ik niet hetzelfde kastanjehouten hekje gebruikt als bij het oorspronkelijke rennetje, want hoewel dat wel heel rustiek staat houdt het ook veel openheid tegen. De openingen zijn bij het nieuwe gaas vrij ruim waardoor je er makkelijk "doorheen" kijkt, dan lijkt de tuin niet veel kleiner, De onderste 30 cm. van het gaas is wel afgezet met 1cm. fijngaas, dit om de plantjes buiten de rand een beetje te beschermen tegen vraat. En er moest natuurlijk ook weer een poortje in gemaakt worden voor het makkelijk schoonmaken..

De kippetjes zijn er nog eventjes wat beduusd onder. En ik eerlijk gezegd ook. 'Officieel' mag ik ze nu ook geen biologische kippen meer noemen want volgens skal hebben bio-kippen recht op 4 m2 vrije uitloop per kip. (Ik heb zelfs opgebeld en gevraagd of voor krielkippen andere afmetingen golden dan de grote kippen maar dat was niet zo, dacht de telefoniste.) Dus eigenlijk heb ik nu met ruim 7m2 zelfs net niet genoeg voor 2 grote kippen.
Maar ik vrees dat ik er echt niet meer van kan maken, en verhoudingsgewijs gezien kan ik voor mijn eigen geweten nog wel verkopen dat voor krielkippen iets kleinere afmetingen logisch gezien moeten kunnen.
En gelukkig weet ik dat ik op andere punten weer heel goed scoor om het tekort wat te verzachten. Aan aandacht en verzorging komen ze hier niets tekort, en ik durf zelfs te beweren dat ze daarin veel meer krijgen dan de gemiddelde biologische kip. Dus.. voila, de nieuwe situatie. Een kleine tuin mét kippen en een tevreden echtgenoot.

C: Video-Kakelvers eitje

Oké..Ik weet dat er mensen zijn die een kakelvers eitje, nog warm van de kip, een vies idee vinden om vast te houden. Echt waar, ik heb ze zelf gesproken.. (Het zijn vaak dezelfde mensen die het idioot vinden dat je je kippen überhaupt een naam geeft) ..dus laat stáán dat ze op zo'n grafische video als deze zitten te wachten, maar ik kon het toch niet laten.

Vanmorgen zag ik Popo en Fops zo schattig dicht bij elkaar in het legnest zitten dat ik besloot er een foto van te maken. En eenmaal met m'n toestel in de hand begon Popo (de bruine kip) opeens een eitje te leggen, voor m'n neus! Ik heb er snel een filmpje van gemaakt, zo vaak zie je dat niet, toch?
Fops (de grijze) is er vervolgens "als de kippen bij" om het eitje van dichtbij te bekijken, ze duwt Popo gewoon het nest uit. Al gauw ging ze er zelf opzitten. Haha. Niet veel later ging ook Ollie (de zwarte kip) op het nest en al gauw had ik mijn maximum buit van drie eitjes binnen. 

Popo ging trouwens meteen daarna een hapje eten en zette tot slot haar 'eggsong' in. Het luide eier-lied van lange kakel-uithalen zodat de hele buurt op de hoogte was van haar verse eitje. Wist zij veel dat ik het niet veel later op internet zou zetten. Nu weet de hele wereld dat ze een eitje heeft gelegd! Knap he?

C: Plantenlabels voor Mirjam

Het is weer de periode van Mirjam's verjaardag en dit jaar wilde ik haar iets geven waardoor ze de "mooiste-moestuin-van-het-complex" kreeg, en wel door unieke handgemaakte plantenlabels van haar zusje : )

Een aantal jaar geleden hadden we samen al eens plantenlabels van keramiek gemaakt, maar toen waren het staafjes die je gedeeltelijk in de grond moest steken en waarvan een stukje boven de grond uitstak waar je nog net de naam op kon lezen. Die waren ook heel mooi maar je zag ze wat minder goed (ook met lopen en schoffelen) zodat ze na verloop van tijd toch wel stuk gingen.
Dit keer maakte ik voor haar de verbeterde variant. Plantenlabels op een stokje. Hoger en goed leesbaar, en minder vatbaar voor breuk dus.

Twintig stuks in totaal, waarvan sommige met vogeltjes erop. Ze zijn niet allemaal helemaal vanuit niks gemaakt hoor, van de basisvorm heb ik meteen een gipsen malletje gemaakt zodat je de klei alleen maar hoefde in te drukken. Anders zou het wel erg veel werk zijn geweest met al die bolletjes langs de rand!

Met losse (letter)stempeltjes drukte ik de groentenamen en versiersels erin. Later (na de eerste biscuitstook op 1040 C.) heb ik die indrukken extra geaccentueerd door ze met een ijzeroxide in te wassen. Daar krijgen ze ook een beetje een verweerde look van, wat ik wel vind passen in een moestuin.

Aan de achterkant een 'hulsje' van klei gemaakt waar het stokje in kan. De labels zijn uiteindelijk op een hoge temperatuur gestookt (1260 C.) met een licht koperglazuur erover. Nu zullen ze weer en wind goed kunnen verdragen, zelfs strenge vorst.

Hier vinden de kippetjes ze in ieder geval erg mooi (of zouden ze kunnen lezen?!?) maar voorlopig heb ik even genoeg van het maken van die dingen, toch stiekem best veel werk. Wie weet dat ik ze ooit ook nog voor m'n eigen moestuin (of kruidentuin) ga maken, maar voorlopig heeft Mirjam de primeur. Nog gefeliciteerd lieve zus, dat het maar een mooi moestuinjaar mag worden!

C: Kippencompost

Als je een eigen (moes)tuin hebt dan loont het de moeite om ook je eigen compost te maken. Dat kan op verschillende manieren. Zelf vul ik al elk jaar vuilniszakken vol met aangewaaide bladeren voor het maken van bladcompost (klik hier), ook heb ik een paar jaar geleden een wormentoren gekocht voor het keuken-GFT wat wordt omgezet in de zeer vruchtbare wormencompost én heb ik op de moestuin een compostvat staan voor al het tuinafval.

Maar sinds de komst van de kippetjes afgelopen zomer is daar ook de kippencompost bijgekomen.. en afgelopen week heb ik voor het eerst geoogst!! Een klein jubelmomentje, want wat je oogst wordt ook wel het "zwarte goud" genoemd. Zo rijk aan voedingsstoffen en het kost werkelijk geen drol.. of nou, alleen maar drol eigenlijk.

Kippenpoep

Ik heb al vaak verklaard hoe blij ik ben met de komst van de kippetjes. Ze leggen eitjes, ze brengen gezelligheid in de tuin én ze zorgen voor de meststoffen voor een van de rijkste compostsoorten die er zijn. 

Kippencompost bevat een zeer hoog gehalte aan NPK (stikstof N, fosfor P, en kalium K. meer info hier.) Meer dan in bijvoorbeeld paarden -of koeienmest. Zonde om dat niet te gebruiken!

Maar het is geen kwestie van de verse kippenpoep zomaar tussen de planten te leggen. Juist omdat het zo rijk is (het bevat vooral veel stikstof N) is het ook erg scherp. Het kan makkelijk de wortelen van jonge planten beschadigen en verbranden zodat die doodgaan. De kippenpoep composteren is dus een must en gelukkig is dat helemaal niet zo moeilijk.

Composteren

Ook dat composteren kan op verschillende manieren. Je kunt de poep gewoon op je bestaande composthoop/vat gooien samen met de rest van je groene en bruine afval. Door de toevoeging van de kippenpoep zal die compostering een stuk sneller gaan. Maar aangezien mijn compostvat op de moestuin staat en niet aan huis, en de kippen toch elke dag poepen, heb ik het dichter bij huis aangepakt.

(Even kort tussendoor: Er bestaat een manier om een kippenhok op te zetten wat "deep-litter method" (of in het nederlands het "potstal systeem") wordt genoemd. Daarbij wordt ín het kippenhok rechtstreeks gecomposteerd. Dat is iets waar ik bewust niet voor heb gekozen, maar daar zal ik nog wel eens over schrijven.)

(aaah.. hoe klein Popo hier nog is.)

Wat ik deed was het afbakenen van een stukje van mijn tuin met wat houten paaltjes. Ongeveer een vierkante meter hooguit. Daar gooide ik een hoop bladeren neer en dat was het eigenlijk. Elke dag als ik de mestplank uit het kippenhok haalde schraapte ik die boven dat stukje afgebakende tuin uit (wat het schoonmaken van het hok een stuk efficiënter maakte.) en eens in de paar dagen spitte ik het met een riek eventjes om. Nog geen minuutje werk. Ik startte in oktober omdat ik toen zeker wist dat de antibiotica die Fops en Ollie hadden gehad tijdens hun verkoudheid (klik hier) helemaal uit hun systeem was.

Gedurende de tijd kwam er ook wel eens wat snoeiafval uit de tuin op, of nog wat bladeren. Daarbij lette ik wel op dat het geen afval was wat giftig of schadelijk is voor kippen.

Want de kippetjes vinden het veel te leuk om wat te scharrelen te hebben. (Liever daar dan ergens anders in de tuin!) Zo heerlijk om ze zo bezig te zien.

Al ziet het er na vijf maanden een stuk armoediger uit. De houten paaltjes hebben ze helemaal los gescharreld en zijn om gaan buigen. Al het groen is weg, dus tijd om eens te gaan oogsten, dacht ik zo.

Een grove zeef, een schep en een bak/kruiwagen. En dan scheppen en schudden maar. De hele verse drolletjes en grotere stukken onverteerd spul worden zo gescheiden van de rest.

En wat je overhoudt is een hele hoop zacht en fijn compost! Ik laat het voor de zekerheid nog een maandje of wat onder het afdak verder rusten voordat ik het ga gebruiken voor het uitplanten. Vooral de aardappelen en pompoenen houden van lekker veel compost, en koolsoorten ook.

Afgezien van het feit dat kippencompost zo'n hoog gehalte aan voedingsstoffen heeft, wat vooral voor de wat armere zandgronden ideaal is, heeft compost ook nog een ander voordeel. Het brengt namelijk een hoop organisch materiaal mee, wat bevorderlijk is voor het bodemleven én het vocht-vasthoudend vermogen van de grond. Ook iets wat met name zandgrond goed kan gebruiken.

Dus.. dankjewel lieve kippetjes! Een nieuw afgebakend stukje ligt alweer klaar, vol met nieuwe bladeren die als bodembedekking uit de voortuin zijn gekomen. Daar zitten vast wat lekkere pissebedden tussen! Kunnen jullie weer lekker poepen!!